#МоваНашаРодная
#АсаблівасціБеларускайМовы
Асаблівасці беларускай мовы ў параўнанні з рускай і ўкраінскай
Канструкцыі ажаніцца з прыгажуняй, дзякаваць бацькам, захварэць на грып, смяяцца з недарэкі і падобныя, якія збліжаюць беларускую мову з украінскай, але адасабляюць ад рускай (жениться на красавице, благодарить родителей, заболеть гриппом, смеяться над недотёпой).
Праўда, у гэтым плане ёсць і адрозненні - канструкцыі, спецыфічныя для кожнай з трох моў: узяць пад увагу - принять во внимание - взятия до уваги.
І нават на ўзроўні такой дробнай і пазбаўленай самастойнага значэння часціны мовы, як часціца, таксама магчымыя несупадзенні: Ці зразумелы гэты тэкст? - Понятен ли этот текст? - Чи зрозумілий цей текст?
.
#АсаблівасціБеларускайМовы
Асаблівасці беларускай мовы ў параўнанні з рускай і ўкраінскай
Канструкцыі ажаніцца з прыгажуняй, дзякаваць бацькам, захварэць на грып, смяяцца з недарэкі і падобныя, якія збліжаюць беларускую мову з украінскай, але адасабляюць ад рускай (жениться на красавице, благодарить родителей, заболеть гриппом, смеяться над недотёпой).
Праўда, у гэтым плане ёсць і адрозненні - канструкцыі, спецыфічныя для кожнай з трох моў: узяць пад увагу - принять во внимание - взятия до уваги.
І нават на ўзроўні такой дробнай і пазбаўленай самастойнага значэння часціны мовы, як часціца, таксама магчымыя несупадзенні: Ці зразумелы гэты тэкст? - Понятен ли этот текст? - Чи зрозумілий цей текст?
.
#МоваНашаРодная
#АсаблівасціБеларускайМовы
Асаблівасці беларускай мовы ў параўнанні з рускай і ўкраінскай
У сучаснай беларускай мове ёсць словы, якіх зусім няма ў рускай і ўкраінскіх мовах або якія маюць там іншае значэнне:
адхлАнне ’кароткае аблягчэнне ад цяжкой працяглай працы, перадышка’
анігАдкі ’хоць бы што; спакойна, са спакойнай душой’
ашчапЕрыць ’моцна абхапіць, абняць’
завінУцца ’спешна і старанна пачаць рабіць
крАска ’кветка’
нЕруш ’што-небудзь некранутае’
ніштавАты ’досыць добры, нядрэнны; значны, немалы’
плЯга ’дажджлівае надвор'е, слата; няшчасце, бяда’
сёлета ’ў гэтым годзе’.....
👉 Запамінайце гэтыя выключна беларускія слоўцы і карыстайцеся імі ў сваім маўленні! Будзем беларусамі!
Крыніца: В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#АсаблівасціБеларускайМовы
Асаблівасці беларускай мовы ў параўнанні з рускай і ўкраінскай
У сучаснай беларускай мове ёсць словы, якіх зусім няма ў рускай і ўкраінскіх мовах або якія маюць там іншае значэнне:
адхлАнне ’кароткае аблягчэнне ад цяжкой працяглай працы, перадышка’
анігАдкі ’хоць бы што; спакойна, са спакойнай душой’
ашчапЕрыць ’моцна абхапіць, абняць’
завінУцца ’спешна і старанна пачаць рабіць
крАска ’кветка’
нЕруш ’што-небудзь некранутае’
ніштавАты ’досыць добры, нядрэнны; значны, немалы’
плЯга ’дажджлівае надвор'е, слата; няшчасце, бяда’
сёлета ’ў гэтым годзе’.....
👉 Запамінайце гэтыя выключна беларускія слоўцы і карыстайцеся імі ў сваім маўленні! Будзем беларусамі!
Крыніца: В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#МоваНашаРодная
#АсаблівасціБеларускайМовы
Асаблівасці беларускай мовы ў параўнанні з рускай і ўкраінскай
Няма ў літаратурных рускай і ўкраінскай мовах некаторых слоў, якія ў нарматыўных слоўніках беларускай мовы пададзены як дыялектныя:
вІскуцень ‘вісклівы, пранізлівы вецер’
дрЭнчыць ’не даваць спакою, турбаваць’
жУпіць ’размаўляць, гаварыць’
крУшня ’куча камення’
кулІда ’баханка’
пынІцца ’займацца гаспадарчымі справамі, упраўляцца’
скарАч ’ручнік з доўгімі махрамі’
скОчка ‘блыха’
цяпЕльніца ’невялікае вогнішча’
Атрымаўшы з часам статус паўнавартасных адзінак, гэтыя словы зробяць сучасную беларускую літаратурную мову яшчэ больш адметнай.
👉 Запамінайце і ўжывайце ў сваёй гаворцы прыгожыя і сакавітыя беларускія слоўцы!
* В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#АсаблівасціБеларускайМовы
Асаблівасці беларускай мовы ў параўнанні з рускай і ўкраінскай
Няма ў літаратурных рускай і ўкраінскай мовах некаторых слоў, якія ў нарматыўных слоўніках беларускай мовы пададзены як дыялектныя:
вІскуцень ‘вісклівы, пранізлівы вецер’
дрЭнчыць ’не даваць спакою, турбаваць’
жУпіць ’размаўляць, гаварыць’
крУшня ’куча камення’
кулІда ’баханка’
пынІцца ’займацца гаспадарчымі справамі, упраўляцца’
скарАч ’ручнік з доўгімі махрамі’
скОчка ‘блыха’
цяпЕльніца ’невялікае вогнішча’
Атрымаўшы з часам статус паўнавартасных адзінак, гэтыя словы зробяць сучасную беларускую літаратурную мову яшчэ больш адметнай.
👉 Запамінайце і ўжывайце ў сваёй гаворцы прыгожыя і сакавітыя беларускія слоўцы!
* В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#МоваНашаРодная
#АсаблівасціБеларускайМовы
Цікавы факт
Нягледзячы на даследванні лінгвістаў, паходжанне некаторых слоў, якія ўжываюцца ва ўсходнеславянскіх мовах, дасюль застаецца нявысветленным.
Такімі з'яўляюцца, напрыклад, адзначаныя ў беларускіх нарматыўных слоўніках дыялектныя гАматны ’залішне прасторны, вялікі’, калакалУша ’чаромха’, агульнавядомыя карОмысел і скІвіца.
Сапраўдныя словы-загадкі, да таго ж яўна старажытныя
* В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#АсаблівасціБеларускайМовы
Цікавы факт
Нягледзячы на даследванні лінгвістаў, паходжанне некаторых слоў, якія ўжываюцца ва ўсходнеславянскіх мовах, дасюль застаецца нявысветленным.
Такімі з'яўляюцца, напрыклад, адзначаныя ў беларускіх нарматыўных слоўніках дыялектныя гАматны ’залішне прасторны, вялікі’, калакалУша ’чаромха’, агульнавядомыя карОмысел і скІвіца.
Сапраўдныя словы-загадкі, да таго ж яўна старажытныя
* В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#МоваНашаРодная
#АсаблівасціБеларускайМовы
Дыялектная аснова беларускай мовы
Своеасаблівасць беларускай мовы забяспечваецца якраз яе дыялектнай асновай, прычым моўнымі стандартамі былі прызнаны ў тым ліку з'явы, пашыраныя толькі ў некаторых гаворках краіны.
Так, нормай стала вымаўленне і напісанне "а" на месцы ненаціскных "о" і "э" незалежна ад складу - так званае поўнае аканне (гара, малако, неба; цана, мора)
Гэта з'ява ўласціва гаворкам у межах адносна нешырокай паласы, праведзенай умоўна праз цэнтр Беларусі з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход.
У пісьмовых помніках розныя віды акання пачынаюць адлюстроўвацца ўжо з XV стагоддзя.
Фіксуецца з тых часоў і яканне (вымаўленне "я" на месцы ненаціскных "е" і "ё"), аднак у сучаснай беларускай літаратурнай мове яно замацавалася толькі для першага складу перад націскам (зямля, але сенажаць, возера), што таксама характэрна не для ўсіх гаворак краіны.
#АсаблівасціБеларускайМовы
Дыялектная аснова беларускай мовы
Своеасаблівасць беларускай мовы забяспечваецца якраз яе дыялектнай асновай, прычым моўнымі стандартамі былі прызнаны ў тым ліку з'явы, пашыраныя толькі ў некаторых гаворках краіны.
Так, нормай стала вымаўленне і напісанне "а" на месцы ненаціскных "о" і "э" незалежна ад складу - так званае поўнае аканне (гара, малако, неба; цана, мора)
Гэта з'ява ўласціва гаворкам у межах адносна нешырокай паласы, праведзенай умоўна праз цэнтр Беларусі з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход.
У пісьмовых помніках розныя віды акання пачынаюць адлюстроўвацца ўжо з XV стагоддзя.
Фіксуецца з тых часоў і яканне (вымаўленне "я" на месцы ненаціскных "е" і "ё"), аднак у сучаснай беларускай літаратурнай мове яно замацавалася толькі для першага складу перад націскам (зямля, але сенажаць, возера), што таксама характэрна не для ўсіх гаворак краіны.
#МоваНашаРодная
#АсаблівасціБеларускайМовы
Цікавы факт
Прынята лічыць, што ў аснову беларускай літаратурнай мовы ляглі гаворкі цэнтральнай часткі Беларусі. Але размова тут не пра нейкія тэрытарыяльна абмежаваныя асаблівасці, а пра пашыраныя ў розных рэгіёнах моўныя рысы, якія ў цэнтры краіны суіснуюць.
Праз гэта некаторыя нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы маюць дваісты характар, таму выбар адзіна правільнага варыянта непазбежна выклікае ваганні.
* В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#АсаблівасціБеларускайМовы
Цікавы факт
Прынята лічыць, што ў аснову беларускай літаратурнай мовы ляглі гаворкі цэнтральнай часткі Беларусі. Але размова тут не пра нейкія тэрытарыяльна абмежаваныя асаблівасці, а пра пашыраныя ў розных рэгіёнах моўныя рысы, якія ў цэнтры краіны суіснуюць.
Праз гэта некаторыя нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы маюць дваісты характар, таму выбар адзіна правільнага варыянта непазбежна выклікае ваганні.
* В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#МоваНашаРодная
#АсаблівасціБеларускайМовы
Дыялектная аснова беларускай мовы
Цікава, што не мае пераважнай падтрымкі на дыялектным узроўні нарматыўны мужчынскі род слова яблык - так гаворыць толькі чацвёртая частка Беларусі.
Пашыраны ў большасці гаворак ніякі род гэтага слова (яблыка) не стаў у свой час важкім аргументам, што забяспечыла сучасную беларускую літаратурную мову яшчэ адной важкай рысай, бо ў літаратурных рускай і ўкраінскай мовах назва сакавітага плода яблыні якраз ніякага роду (яблоко, яблуко).
Цікавы факт
Замацаванне формы мужчынскага роду назоўніка яблык у якасці адзінай нарматыўнай адбылося адносна нядаўна.
Напрыклад, вялікі паводле аб'ёму і ў пэўнай ступені нарматыўны для свайго часу "Расійска-беларускі слоўнік" Сцяпана Некрашэвіча і Міколы Байкова, выдадзены ў 1928 годзе, прапануе для рускага яблоко два беларускія адпаведнікі - яблыка і яблык.
* В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#АсаблівасціБеларускайМовы
Дыялектная аснова беларускай мовы
Цікава, што не мае пераважнай падтрымкі на дыялектным узроўні нарматыўны мужчынскі род слова яблык - так гаворыць толькі чацвёртая частка Беларусі.
Пашыраны ў большасці гаворак ніякі род гэтага слова (яблыка) не стаў у свой час важкім аргументам, што забяспечыла сучасную беларускую літаратурную мову яшчэ адной важкай рысай, бо ў літаратурных рускай і ўкраінскай мовах назва сакавітага плода яблыні якраз ніякага роду (яблоко, яблуко).
Цікавы факт
Замацаванне формы мужчынскага роду назоўніка яблык у якасці адзінай нарматыўнай адбылося адносна нядаўна.
Напрыклад, вялікі паводле аб'ёму і ў пэўнай ступені нарматыўны для свайго часу "Расійска-беларускі слоўнік" Сцяпана Некрашэвіча і Міколы Байкова, выдадзены ў 1928 годзе, прапануе для рускага яблоко два беларускія адпаведнікі - яблыка і яблык.
* В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#МоваНашаРодная
#АсаблівасціБеларускайМовы
Дыялектная аснова беларускай мовы
Тэрыторыя распаўсюджання формаў ніякага роду назваў дзіцянят жывёл пераўзыходзіць арэал формаў мужчынскага роду.
Іншым словам, у гэтым выпадку, у сучаснай беларускай літаратурнай мове замацаваліся найбольш пашыраныя формы. Цяля, парася, ягня і цялё, парасё, ягнё лічацца нарматыўнымі (і больш старажытнымі), чым цялёнак, парасёнак, ягнёнак, якія характэрныя выключна для поўначы і ўсходу Беларусі.
* В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#АсаблівасціБеларускайМовы
Дыялектная аснова беларускай мовы
Тэрыторыя распаўсюджання формаў ніякага роду назваў дзіцянят жывёл пераўзыходзіць арэал формаў мужчынскага роду.
Іншым словам, у гэтым выпадку, у сучаснай беларускай літаратурнай мове замацаваліся найбольш пашыраныя формы. Цяля, парася, ягня і цялё, парасё, ягнё лічацца нарматыўнымі (і больш старажытнымі), чым цялёнак, парасёнак, ягнёнак, якія характэрныя выключна для поўначы і ўсходу Беларусі.
* В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#МоваНашаРодная
#АсаблівасціБеларускайМовы
Дыялектная аснова беларускай мовы
Складальнікі беларускіх нарматыўных слоўнікаў сутыкаюцца з праблемай выбару. Як вызначыць, якому сіноніму даць зялёнае святло, а якому, умоўна кажучы, адмовіць у выкарыстанні! Асабліва калі і першае, і другое слова сустракаецца ў друку і пашырана ў гаворках краіны.
Варыянт тут адзін - уключыць у слоўнікі абодва, а час пакажа, якое з іх больш вывучае.
Якраз так паступілі, напрыклад, з парамі валошка/васілёк, ровар/веласіпед, шашок/тхор, замацаваўшы за кожным з гэтых слоў нарматыўны статус. Бо, як паказваюць даследаванні, палова Беларусі гаворыць так, а палова гэдак - як тут выбераш?
Тое ж датычыцца і некаторых варыянтаў адных і тых жа слоў, але з розным націскам: формы асенні/восеньскі, доўгі/даўгі, цЯжкі/цяжкІ нарматыўныя, падтрыманыя вялікімі масівамі гаворак Беларусі
* В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#АсаблівасціБеларускайМовы
Дыялектная аснова беларускай мовы
Складальнікі беларускіх нарматыўных слоўнікаў сутыкаюцца з праблемай выбару. Як вызначыць, якому сіноніму даць зялёнае святло, а якому, умоўна кажучы, адмовіць у выкарыстанні! Асабліва калі і першае, і другое слова сустракаецца ў друку і пашырана ў гаворках краіны.
Варыянт тут адзін - уключыць у слоўнікі абодва, а час пакажа, якое з іх больш вывучае.
Якраз так паступілі, напрыклад, з парамі валошка/васілёк, ровар/веласіпед, шашок/тхор, замацаваўшы за кожным з гэтых слоў нарматыўны статус. Бо, як паказваюць даследаванні, палова Беларусі гаворыць так, а палова гэдак - як тут выбераш?
Тое ж датычыцца і некаторых варыянтаў адных і тых жа слоў, але з розным націскам: формы асенні/восеньскі, доўгі/даўгі, цЯжкі/цяжкІ нарматыўныя, падтрыманыя вялікімі масівамі гаворак Беларусі
* В.Шклярык : Як гавораць беларусы. - "Тэхналогія", 2024 г.
#МоваНашаРодная
#АсаблівасціБеларускайМовы
Дыялектная аснова беларускай мовы
Далёка не заўсёды ў сучасную беларускую літаратурную мову трапляюць пары слоў з аднолькавым значэннем і даволі вялікай тэрыторыяй распаўсюджвання ў межах краіны. Нават не зазіраючы ў слоўнікі, кожны, хто вывучаў беларускую мову толькі ў школе, адразу ж вызначыць, што ў парах зязюля/кукушка, качка/вутка, певень/пятух другія кампаненты не з'яўляюцца нарматыўнымі. Але яны шырока ўжываюцца ў гаворках Беларусі, то-бок, не ўзяты наўпрост з рускай мовы.
Вось толькі выбар на карысць першага кампанента ў гэтых парах ўжо зроблены (беларускімі пісьменнікамі, журналістамі, навукоўцамі) і падтрыманы моўнай практыкай (карыстальнікамі літаратурнага варыянта беларускай мовы).
Тым не менш кожная жывая мова адкрытая да інавацый, таму пашырэнне сферы ўжывання слоў кукушка, вутка і пятух тэарэтычна яшчэ можа прывесці да змены іх статусу з даялектнага да нарматыўнага.
#АсаблівасціБеларускайМовы
Дыялектная аснова беларускай мовы
Далёка не заўсёды ў сучасную беларускую літаратурную мову трапляюць пары слоў з аднолькавым значэннем і даволі вялікай тэрыторыяй распаўсюджвання ў межах краіны. Нават не зазіраючы ў слоўнікі, кожны, хто вывучаў беларускую мову толькі ў школе, адразу ж вызначыць, што ў парах зязюля/кукушка, качка/вутка, певень/пятух другія кампаненты не з'яўляюцца нарматыўнымі. Але яны шырока ўжываюцца ў гаворках Беларусі, то-бок, не ўзяты наўпрост з рускай мовы.
Вось толькі выбар на карысць першага кампанента ў гэтых парах ўжо зроблены (беларускімі пісьменнікамі, журналістамі, навукоўцамі) і падтрыманы моўнай практыкай (карыстальнікамі літаратурнага варыянта беларускай мовы).
Тым не менш кожная жывая мова адкрытая да інавацый, таму пашырэнне сферы ўжывання слоў кукушка, вутка і пятух тэарэтычна яшчэ можа прывесці да змены іх статусу з даялектнага да нарматыўнага.