Саксофон көмүс дорҕоонун истиҥ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа Александр Спиридонов

Бырааһынньыкка сылдьыбатах ырааппыт🤣 син барсымахтаан иһэн ээхпин эттим🤣

Саха телевидениетин биир тарбахха баттанар күүстээх эрэдээктэрэ Марина Владимировна Трофимова төрөөбүт күнүнэн эҕэрдэлээтибит. Марина Владимировна "Талбан" биэриим эрэдээктэрэ. Кинини кытта мин хаһыс да сылбын үлэлиибин, биэрии ис хоһоонун дириҥник ырытан, хорутан оҥорон таһаарар. Хайа да биэриигэ үлэлээтэр барытын үрдүк таһымнаах буоларыгар кыһаллар. Биир теманы хас да өттүттэн көрөн, араастаан эргитэн-урбатан таһаарар. Талааннаах эрэдээктэр быһыытынан билинэбит. Үлэлээбит уопута, ылсыбытын тиһэҕэр тиэрдэр, тылын ылыннарар үтүө майгыта ыччакка холобур буолар. Айар үлэ аартыга арылла турдун✊

Доҕоттоор, ыйытык таһаардым, хоруйдааҥ дуу. Тоҕо эрэ куруук интэриэһиргиибин, киэһэни хайдах атаараллара буолуой диэн🤣🤣 дьикти дии

Дьон социальнай ситимнэри кэтээн көрбүттэр. Бу телеграмҥа ордук ааҕалларын сөбүлүүр дьон олороллор диэн, бэйэлэрин чинчийиилэринэн түмүк оҥорбуттар. Төһө кырдьык эбитэ буолла. Онтон эһиги туох санаалааххытый?
Билигин үгүспүт ВК киирэн эрэбит, онно күннээҕи олохтон, сэмэй ситиһиибин, үөрүүбүн үллэстиэхпин, санаабын суруйуохпун сөп эбит, эбии хаартыскалаан, видеолаан ситэрэн биэрэр эбиккин. Арай бу телеграмҥа дьон кэпсээниттэн олоххо буолбут түгэннэри кимин, ханна буолбутун, ким кэпсээбитин ыйбакка туран суруйдахпына хайдах буолуой диэн ыйытыылаахпын. Кистээбэккэ эттэххэ, суруйууга холонор бүччүм санаалаахпын. Быыс-хайаҕас көстүүтэ баҕар ыгым буолуо эрээри, санаан кэллэххэ, утуйаары сытан баҕар суруйуохха сөп буолуо. Бэйэм айан буолбакка, олоххо баары кэпсээбиттэриттэн сюжетын ылан, онно сигэнэн эбэн-сабан, тупсаран, сороҕун уустаан-ураннаан, сороҕун көннөрү тылынан суруйуохха сөп эбитэ дуу, көҥүллэммэтэ эбитэ дуу? Туох дии саныыгыт?

Дьон кэпсээнигэр сигэнэн, ол сюжетыгар майгыннатан суруйуубун эһиги көҥүлгүтүнэн саҕалыым. Баҕар билэр дьоҥҥут историята буоллаҕына биллэримэҥ, ыһа-тоҕо кэпсээн оҥостумаҥ. Оччоҕуна айымньы курдук хаалыа. Ким кэпсээбитин, ханна буолбутун, ааттарын биллэр биричиинэнэн уларытабын. Эрдэттэн бырастыы көрдөһөбүн. Баҕар сымыйа да кэпсээн буолуон сөп, уостан уоска түһэрэн кэпсээбиттэрэ, баҕар уларыйан-тэлэрийэн омуннаах да буолуон сөп.

Бүөтүр Алексеев аатынан уулусса биэс этээстээх КПД диэн ааттыыр дьиэлэриттэн биирдэстэригэр хара өҥнөөх тойота массыына кэлэн эмискэ туормастаан, тыас-уус бөҕөнөн хорос гына тохтоото. Подъезд аанын иннигэр ыскамыайкаҕа дьонун кэтэһэн табахтыы олорор Бүөккэ уол сөмүйэтин чэчэйигэр тутан, "акаарыгын дуо эн?" диэн ыйытар уонна подъезд кирилиэһин бастакы үктэлигэр бамперын таарыйан сараапай оҥорбутун көрөн баһын быһа илгистэр. Массыына иһиттэн киирбит-тахсыбыт, оройдорунан көрбүт икки эдэр уол тахсан, күлэ-сала Бүөккэни "че самый умный что ли", дии-дии массыыналарын иннин көрүнэллэр. Саҥалаах-иҥэлээх, сытыы уол Леха "тоҕо бу кирилиэскин киһилии оҥорбоккун", - диэн күлэр. Бүөккэ "суоппар акаарытыгар кирилиэс туох буруйдаах буолуой", - диэбитигэр суоппардаан кэлбит кыра уҥуохтаах, хачаайы Тимур уол табаҕын уоһуттан ылан баран, хаҥас илиитинэн Бүөккэни охсубута буолар. Уолаттар күлэ-сала ити курдук күттүөнэ суох сэһэргэһэн баран массыыналарыгар олорон улахан музыка доҕуһуоллаах куорат устун сыыйылыннара турдулар. Күһүөрү сайын, атырдьах ыйа ортото ааспыт буолан, сарсыарда киһи сыбытахтаммат сылааһа. Омук ырыата колонка быыһыттан хайдах эмэ баһыйбыт нии, диэбиттии хаһыыта иһиллэр. Түннүктэрин арыйан олорон табах бусхатар уолаттар үһүөн оҕо эрдэхтэн эриллэ-мускуллан улааппыт дьон. Сүүрбэ биэстэрин ааспыттара эрээри, сулумах сылдьаллар. Арааһа сөптөөх кыыс көстүбэккэ эрэйдиир дуу, уолаттар сирэҥсэлэрэ эбитэ дуу. Арай биир Бүөккэ кыыстаах, бэҕэһээ дойдутугар атааран, бүгүн аҕам саастаах аймахтарыгар көмөлөһө, улахан өрөмүөн оҥоро диэн айаннаан эрэллэр. Сапараапкаланаат уолаттар айан аартыгын арыйдылар. Музыкаларын кыччатан уолаттар спортан саҕалаан, дискотекаҕа хайа кыыс үчүгэй баарыгар тиийэ арааһы ырытан кэпсээннэрэ ырааппыт. Үһүөн да сырыылаах дьон, өссө сүүрбэлээх эрэ эрдэхтэринэ сылдьыбыт ахан уолаттар. Бүөккэ дьоһуннаммыт, өйүн туппут, кэрэ аҥаарын көрсөн уолаттарыттан харыс үрдээбит курдук.
Халлаан борук-сорук буолан эрэр. Хас да улууһу ааһан, сэһэн-сэппэн буолан истэхтэринэ иннигэр олорор Бүөккэ суолтан чугас турар өтөхтөргө маҥан таҥастаах туох эрэ элэҥиирин одууласта. Соһуйан, "уолаттар, көрүҥ-көрүҥ" диэн саҥа аллайбытыгар бары күө-дьаа буола түстүлэр. Кэннигэр олорсон испит Леха уол, дьэ утуйуом дуу диэн сидиэнньэҕэ убанан иһэн ойон турда, көрүү-истии буолла. Тимур туормаһын баттаан кууһугурта. Суол эргиирин бата өтөхтөр самнаһан тураллар, арай көрдөхтөрүнэ маҥан ырбаахылаах дьахтар сылдьар курдук. Харахтарын сотто-сотто кыҥастастылар, боруҥуйбут халлааҥҥа маҥан таҥас чуолкайдык да көстөр эбит. Бары "абааһы диэннэрин илэ көрдүбүт", диэн соһуйан, куттанан, эттэрин сааһа арыллан, массыыналарын гааһын баттаан кэбистилэр. Куттаммыт дьон саҥата суох бардылар, син барбахтыы түһэн баран, уолаттар тохтоон, тыыннарын таһааран таһырдьа тахсан салгын сиэтилэр, табахтаан санааларын уоскуттулар. Көрбөтөхтөрүн көрөн, ама кырдьык абааһыны илэ көрдүбүт дуо, диэн итэҕэйбэккэ бэйэ-бэйэлэриттэн ыйыталаһаллар. Тимур билбит-көрбүт буола оҕуста, "абааһыны көрбүт буоллаххына үс сыл кимиэхэ да кэпсиэ суохтааххын ээ",- диэн итэҕэл баарын эппитигэр Леха хап-сабар, "баар-баар, мин эмиэ истибитим",- диэн бигэргэтэн кэбистэ. Уолаттар үһүөн кимиэхэ да кэпсиэ суох буолан быһаарыныы ылыннылар. Салгыы суолларын тутан айанныы турдулар. Тиийиэхтээх нэһилиэктэригэр кэлбиттэр эбит, ити икки ардыгар суол биллибэккэ да хаалла.
Балбааралаах Ньукулай сааһырбыт дьон сиэн бырааттара Бүөккэ табаарыстарын илдьэ көмөлөһө диэн, дьиэлэрин кыстык иннинэ өрөмүөннүү диэн кэлэн иһэрин кэтэһэн, чэйдэрин өрөн, астарын остуол хотойорунан тардан бэлэм олороллор.

Ньукулай, табаҕын туора уобан баран кэлиэхтээх дьонун кэтэһэн киирэр-тахсар, буолары-буолбаты тоҥсуйбута, үлэҕэ тэрилин бэрийбитэ буола сырытта. Балбаара барахсан аҥар хараҕа ыалдьан былырыыҥҥаттан көрбөккө уу-нукаай курдук сылдьаахтыыр. Ол эрэн бүгүн кини аймах оҕото көмөлөһө кэлэр диэн сүргэтэ көтөҕүллэн, араадьыйатын кытта тэҥҥэ ыллаһа-ыллаһа, кэпсэтэ-кэпсэтэ аһын астаан кэбистэ.
Уолаттар хара өҥнөөх тойота массыыналара үс мас бүтэй күрүөлээх, саҥардыллыбатаҕа ырааппыт, биир иэччэҕэ түһэн хаалбыт калитка аанын иннигэр кэлэн тохтоото. Ааны арыйбыттарыгар улахан музыка бэл, нэһилиэк иһин толорон кэбистэ. Таһырдьааҥҥы уот холбонон турар, ыаллар ыалдьыттарын кэтэһэн түннүктэн арахпакка сылдьыбыт буоланнар, массыына кэлэн тохтообутугар таһырдьа сүүрэн таҕыстылар. Балбааралаах Ньукулай аймах уолларын, кини доҕотторун айхаллыы көрүстүлэр, илии тутуһан эҕэрдэлэстилэр, Балбаара барыларын сахалыы сырылаччы сыллаталаан ылла. Уолаттар, аҕам киһи сыллыырын билбэтэхтэрэ ырааппыт буолан, соһуйдулар эрээри, истэригэр истиҥ сыһыан үөскээбититтэн үөрдүлэр. Самнайан эрэр мас дьиэ кыра аанын төҥкөйөн киирэн уолаттар алаһа иһин толорон кэбистилэр. Алаадьы, ас сыта муннуларыгар саба биэрэн сылаамньыйан хааллылар, аччыктаабыттара бэрт буолан хап-сабар остуолга олорон аһаан бардылар. Балбаара чэйин кутан дьэ олордо. "Куорат дьоно сэһэҥҥит", диэн Ньукулай сыыйан саҥа таһааран ыйытта. Уолаттар куттаммыттара билигин да ааһа илик бадаҕа, бастаан утаа саҥата суох аһаатылар эрээри, буолары буолбаты мээнэ сэһэргээбитэ буоллулар. Биир үксүн аймах киһи Бүөккэ дьону ыйытан, бэйэтин аймахтарын кэпсэтэ олордулар. Балбаара, "ыалбыт ыалдьар эдьиийдэрэ сүтэн хаалан, нэһилиэк бүттүүнэ долгуйан, уку-сакы сылдьар. Үс күн көрдөөн көрдүлэр да булбатылар", диэн санааҕа баттата сылдьар киһи быһыытынан өрө тыына-тыына кэпсээтэ. Ньукулай, "түүн, утуйар таҥастаах тахсан барбыт сурахтаах", диэн ситэрэн биэрбитигэр уолаттар астарыгар хара сыстылар. Бары аһыы олорон тохтуу түстүлэр, бэйэ бэйэлэрин көрсөн ыллылар. Үс сыл кимиэхэ да кэпсиэ суох буолбут тылларын биэрэннэр ким да тугу да саҥарбата. Наһаа киэһэрэн, бары да аһаан баран утуйарга бардылар. Сарсыҥҥаттан дьиэ акылаатын уларытар уустук үлэ күүтэр буолан, сынньанан күүс эбинэр тоҕоостоох.
Сарсыарда, Бүөккэ ас минньигэс сытыттан, күөрчэх ытыллар тыаһыттан уһуктан кэллэ. Оронуттан ойон тураат, тыыллаҥнаата, таһырдьа тахсыбыта, күн бөҕө, бэртээхэй халлаан буолбут. Ньукулай оҕонньор табаҕын туора уобан олорон ампаар иннигэр күрдьэхтэрин угун оҥоро олорор эбит. Бүөккэ утуйарыгар өтөх аттыгар көрбүт илэ киһитин дуу, абааһытын дуу эргитэ санаан уһуннук сыппыта, Ньукулай "утуйар таҥастаах тахсан барбыт" диэн этиитэ өйүттэн тахсан биэрбэккэ эрэйдээбитэ. Бүөккэ Ньукулай аттыгар кэлэн дүлүҥҥэ олордуллубут тимир чыскы үрдүгэр даҕанна. Табаҕын уматынна уонна Ньукулай диэки ыйытыах буола-буола ыйыппакка тура түһэн баран, аттыгар кэлэн олордо.
⁃ Ньукулай, ыалгыт дьахтар ыалдьар этэ дуо?
⁃ Ээ бу Мааппаны этэҕин дуо?
⁃ Аа отто сүппүт диэбиккит дии
⁃ Ээ барахсан ыалдан бэйэтэ да эрэйдэнээхтиирэ, дьонун да сордуу сатаахтаата. Саас, күһүн бэргээхтиир этэ. Барахсан тыыннааҕа дуу
⁃ Хайдах таҥастаах этэ дииллэрий,
⁃ Дьоно утуйа сыттахтарына утуйар таҥаһынан тахсан барбыт дииллэр ээ.
Бүөккэ эмиэ саҥата суох чуумпуран олордо. Табаҕын буорга умулларда уонна ыраах бардын диэн тыган элээрдэн кэбистэ.
⁃ Ньукулай, арааһа биһиги кинини көрдүбүт быһыылаах ээ
⁃ Бай, ол ханна? улаханнык саҥарыма.
⁃ Аара суол кытыытыгар өтөхтөргө абааһы көрдүбүт дуу, илэ киһи эбитэ дуу?
⁃ Дьикти эбит, ол суол кытыытыгар турар өтөҕү хайаан көрбөтөхтөрөй,- диэн Ньукулай мунаарда.
Бүөккэ ойон турда, баран көрүөххэ, абааһы буоллаҕына сырдыкка сиэбэт ини диэн эр санааны ылынна. Санаатын батарбатах быһаарыныытын ылан өрүкүнүйдэ, Дьиэҕэ көтөн түстэ, уолаттарын "рота подъем" диэбитинэн хоско киирэн кэллэ. "туруҥ, туруҥ доо, утуйа кэлбиккит дуо?", диэн утуйа сытар уолаттарын санныларын таптайан уһугуннартаата. Үгэстэринэн оҕолуу мэниктээтилэр, бэйэ-бэйэлэрин дьээбэлэһэллэр. Оҕо эрдэхтэн бииргэ улааппыт дьон буоллахтара, хаадьылаһаллара ханна барыай.

"чэ, туруҥ, туруҥ, бэҕэһээҥҥи "абааһыбытын" баран көрүөхпүт диэбитигэр Лехалаах Тимур соһуйан оронноругар олоро биэрдилэр. Бары туран күөрчэхтээх алаадьы мотуйан сарсыардааҥҥы аһылыктарын тото-хана аһаан баран айанныырга бэлэмнэннилэр. Ньукулай ыалларыгар тахсан Лэкээ сайылык өтөхтөрүгэр бара сылдьарга этии киллэрдэ. Нэһилиэк участковайа, ыаллара Уйбаан, Ньукулай уонна уолаттар үһүөн биир массынаҕа симиллэн айаннаатылар.
Лэкээ диэн колхуостааһын саҕана хороҕор муостааҕы хонуу муҥунан хорҕотон, үрүҥ илгэни үрүлүтэн тигинэччи үлэлээн олорбут нэһилиэктэн икки көстөөх сиргэ турар сайылык. Саҥатык дьиэлэрин ыһыллыы-тоҕуллуу саҕана көтүрэн саҥа сайылыкка, ким тэлгэһэтин иһигэр көһөрөн ылбыттара. Иннэ гынан, оччоттон өтөхсүйбүт дьиэлэр түннүктэрэ, ааннара оҥойон тураахтыыллар. Хара тойота массыына сыыйылыннаран кэлэн өтөхтөргө олус чугаһаабакка тохтоото. Бары кэри-куру буолан, сэрэнэн-сэрбэнэн өтөхтөргө чугаһаатылар. Эргэ сэргэ иҥнэйэн турарыгар хара суор олорон кыланар. Ону утары көрөн хааман иһэн тута киһи сытарын көрдүлэр. Маҥан өҥнөөх утуйар таҥаһа киртийэн, буор, бадараан буолан Мааппа барахсан сырдык тыына быстан сытаахтыыр. Уйбаан барахсан эдьиийин көрөн сап-салыбырас буолла, участковай илиитинэн күөйэн салгыы баралларын тохтотто. "биэссэри аҕалыахха", - диэн эппит тылын дорҕооно да сүтэ илигинэ Бүөккэ массыынаҕа олороот гааһын үктээтэ. Сайылык буор суолун омооно бурҕайа түстэ, массыына көрүөх бэтэрээ өттүгэр көстүбэт буолан хаалла. Биэссэр кэлэн өлөн сытар дьахтар пульсун тутан көрдө... Үөн-көйүүр, көтөр-сүүрэр тыыппатаҕынан сылыктаан бөөлүүн быстыбыт диэн быһаардылар. Уолаттар, бэҕэһээ абааһы диэн көрбүттэрэ, илэ сылдьаахтаабытыттан соһуйан бэйэ бэйэлэрин көрүстүлэр. Бүөккэ, "тута кэлбиппит буоллар, өрүһүйүөх эбиппит", диэн бэйэтин буруйданна.
Киирбит-тахсыбыт эдэр дьон сүүрэн-көтөн көмөлөһөн ыалларын ыар күннэрин чэпчэттилэр. Мааппа барахсан тиһэх суолугар атаарыы санаа-хоту табылынна.
Балбааралаах Ньукулай дьиэлэрин акылаата саҥардыллан, кыстыкка сылаас дьиэҕэ киирэллэрин санаан манньыйа, аймах уоллара буутун этэ буһан, холун этэ хойдон сүүнэ киһи буолбутуттан, үчүгэй доҕоттордооҕуттан, үтүө да санаалаах ыччаттаахтарыттан астына, киэн тутта хара тойота массыына суолтан көстүбэт буолуор диэри калиткаларын саҥа аанын арыйан туран хааллылар.

-оо дьэ, папа, эмиэ киһини буойан-хаайан эрэҕин, мин Москваҕа үөрэнэ барабын, онон бүтэр"-, диэн хаһытаат, Маша хоһун аанын халыр гына быраҕан оронугар умса түһэн, сыттыгын кууһан сытан марылыччы ытаата. Оскуолатын бүтэрээри сылдьар кыыс эксээмэннэрин туттараары сылдьар буолан ыгылыйар, кыйаханар, онно эбии аҕата соҕотох кыыһын ыраах сиргэ ыытымаары бу күннэргэ дьиэ иһэ "оргуйан" олорор. Киэһэ аһылык буолла да Уйбаан Ньукулайабыс соҕотох кыыһа санаатын уларыппыта буолуо диэн эрэл санаалаах ыйытан көрөр да, ити курдук куруук иһити-хомуоһу тыаһаппытынан хоһугар киирэн хаалар. Уйбаан Ньукулайабыс нэһилиэк дьаһалтатыгар үлэлээбитэ ыраатта. Сүрүннүүр исписэлиис быһыытынан солбуллубат үлэһит, кинитэ суох дьаһалта үлэтэ тохтуур, бэл уопускаҕа даҕаны сүгүн сырытыннарбаттар, эрийэ, ыйыта тураллар. Бэһис дуу, алтыс дуу баһылыгар үлэлиир да буоллар, бары кинитэ суох сатамматтар. Ыал ийэтэ Аграпыана Уйбаанабына оскуолаҕа саха тылын учууталынан үлэлээн баран, быйыл библиотекаҕа үлэлээн эрэр. Уйбаан Ньукулайабыс өссө да сулумах сылдьа түһүөн Агарапыана Уйбаанабына диэн хоту улууска үлэлээн баран кэлбит балыс дьахтары кытта билиһиннэрбиттэрэ, суорумньунан да буоллар, холбоһон олороллор. Иккиэн да орто саас үктэлигэр үктэммит дьон хойут оҕоломмут буоланнар, кыыстара көрдөр харахтарын дьүккэтэ, көтүрдэр тиистэрин миилэтэ, күннэрэ-ыйдара. Оҕо улаатара түргэнэ, бэлиэр оскуоланы бүтэрэн бу бараары ийэлээх аҕа долгуйан сүгүн олорбот да, турбат да буола сылдьаллар.
Маша, көнө, үрдүк уҥуохтаах, сахаҕа мааны быһыылаах-таһаалаах, уһун суһуохтаах кэрэ куо буолан таҕыста. Оскуола уолаттара эккирэтэн эрэйдэммиттэрэ да Маша барыларын доҕотторун, оннооҕор ордук убайдарын, бырааттарын курдук көрөр. Ол иһин элбэх уол сордоммут буолуохтаах. Аны үөрэҕэр үчүгэйэ, улууска Петрова Машаттан олимпиадникар толлоллор, кинини кыайарга дьулуһааччы элбэх. Маша үөрэҕэр туйгунун, спортка бастыҥын билинэн киин сиргэ талаһар, үрдүк үөрэхтээх экономист буолар ыралаах да аҕата туох да иһин буолбат. Биир өттүнэн соҕотох оҕо буоларын, төрөппүттэрэ сааһыран эрэллэрин билэр бөҕө буоллаҕа, ол эрээри үрдүк үөрэхтэнэн, киин сиртэн көрөр-истэр кыахтаах, үлэһит киһи буолан кэлиэм этэ буоллаҕа дии диэн этэ сатыыр да билиҥҥитэ түмүк суох.
Бүгүн Уйбаан Ньукулайабыс дьиэтигэр санаата улаханнык түһэн кэллэ. Дьиэҕэ киирээт, таҥаһын да уларыттыбакка оронугар киирэн сытта. Кэргэнэ Агарапыана барахсан аһын булкуйарын да уурбакка, хаппахтаабакка Уйбаан хоско ааһарын көрөн турда. Санаата улаханнык түспүтүн, туох буоллаҕай диэн дьиибэргээн миискэтин хаппаҕын, буккуйар мас лаппаакытын туппутунан хоско батыһан тиийэн, "Уйбаан, туох буоллуҥ, ыарыйдыҥ дуо, сылайдыҥ дуу", диэн ыйытыы бөҕөнү үрүт үөһэ түһэрдэ. "бээ бээ, таҕыс, сыта түһүөм", диэн Уйбаан холдьоҕон кэбистэ. Тэҥнэһиэ дуо, Агарапыана аһыгар тиэтэллээх соҕустук хааман кэллэ, тиэтэйэ-саарайа буккуйда, хаппаҕын сэгэтэ ууран баран хоско төттөрү киирдэ. "Уйбаан, ыалдьыбыт буолаххына сибилигин эт, бырааста ыҥырыахха. Сирэйиҥ кубарыйбыта сүрдээх дии, туох буоллуҥ, этиэххин. Киһини куттааҥҥын", дии-дии ороҥҥо кэлэн кэргэнин аттыгар олорунан кэбистэ. "Эн соҕотох кыыспытын итиччэ ыраах, биһиги тиийбэт сирбитигэр ыытар санаалааххын дуо? Бүгүн оскуола дириэктэрэ ыҥыран ылан кэпсэттэ. Маша бэйэтин баҕа санаата, ийэтэ бопсубат, аҕата эн күүскэ утарар үһүгүн дуу, хайдах бэйэҥ-бэйэҕинэн сөбүлэспэккэ оҕоҕун сордоотуҥ, диэн кытаанахтык кэпсэттэ ээ", диэн сонунун үллэстэр. "Уйбаан, оҕобут кыратыттан ыра санаа оҥостор дии, ону хайдах бопсуохпунуй, эн да үчүгэйдик толкуйдаан көҥүллүөҥ этэ буоллаҕа, оччоҕуна оҕобут төһөлөөх үөрүө этэй?", Агарапыана куолаһын сымната-сымната, сэрэнэн саҥарда.
-өйбүнэн өйдүүбүн, оҕом киин сиргэ үчүгэй үөрэҕи ылыа, үлэһит үтүөтэ буолуо диэн, ол эрээри сүрэҕим хам-хум тутар, хайдах итиччэ ыраах баран хаалыай, биһигини ким көрүөҋ диэн санаатым да өсөһөр санаам баһыйар.
-Оҕолор үөрэнэллэр дии, кэлэ-бара сылдьаллар. Каникулугар кэлиэ. Дьокуускайга да бардаҕына каникулугар эрэ кэлэр буоллаҕа дии.
-Оннугун оннук да, бэттэх баара бэттэх буоллаҕа. Чэ, бардын.

Дириэктэргэ ыытабын диэн этэн кэбиһэн баран бу оҕом барарыттан санаарҕаан сэниэм дэлби эһиннэ,- диэн этэрин Маша оскуолатыттан кэлэн, дьиэҕэ киирэн иһэн аан аһаҕас турарыгар күүлэ айаҕар туран дьоно кэпсэтэллэрин иһиттэ. Үөрүүтүттэн өрө ойуоккалаата, дьонун хоһун иһигэр биирдэ баар буола түстэ да, оронугар умса көрөн олорор аҕатын кууһа-кууһа сыллаа да сыллаа буолла. "Папа, мин билэр этим, эн хайаан да миигин өйдүөҥ, миигин ыытыаҥ этэ диэн", дии дии сыллыырын тохтоппото. Уйбаан кыыһын кууһан ылла, "олох үчүгэйдик сылдьаҕын, бастаан үөрэххин бүтэриэхтээххин, ол кэннэ ыал буолар туһунан толкуйдаар", диэн күүстээх санааны ылыммыт киһи сүрүн сүбэтин хайаан да этиэхтээҕин урут биллэрдэ. Агарапыана аҕалара дьэ бүтэһиктээх санааны ылыммытыттан, кыыстара хайдахтаах курдук үөрбүтүн көрөн хараҕа ууланна куустуһан олорор дьонун кууһан бары син өр олордулар...
Москва куорат... Килэйэ-халайан, халлааҥҥа харбыаласпыт үрдүк дьиэлэр, эчи киһитэ элбэҕин. Бары ханна эрэ ыксыыр, тиэтэйэр курдуктар, биир кэм тыас да тыас. Кыра нэһилиэктэн кэлбит Маша мунан хаалыам диэн куттанан аэропортка көрсүбүт ырааҕынан аймах уолларын батыһа сырытта. Куорат диэни элбэхтэ көрбөтөх ыраах нэһилиэк оҕотугар Москва ыҥырыа уйатын курдук. Отоннуу сылдьан көрбүт кымырдаҕас уйатын санатта, онно кымырдаҕастар наһаа элбэхтэр уонна түргэнник хаамаллара, ол курдук эбит Москва куорат.
Петрова Мария Ивановна... Диэн арай үөрэххэ киирбиттэр испииһэктэригэр инники кэккэҕэ баар эбит. Маша, үөрэн ойуоккалаата, ытыһын таһынна. Москва биир үрдүк үөрэҕин кыһатыгар Маша Петрова устудьуон үрдүк аатын сүктэ. Дьонун ахтар да, хайыай, баҕалаах үөрэҕэр киирэн эмиэ да дьол бөҕө, эмиэ да ахтылҕан иэйиитэ кууһар. Түүн утуйаары сытан хараҕын симтэҕинэ төрөөбүт дойдута, сүүрбүт-көппүт алааһа көстөн кэлэр. "оо, аҕам ыытымаары гыммыта эмиэ да сөп эбит ээ, Дьокуускайга киирбитим буоллар, билигин үөрэххэ диэри дойдубар, дьоммор тиийэ сылдьыам этэ буоллаҕа", диэн сиэркилэ иннигэр олорон саҥа таһааран сонньуйда.
Метроҕа элбэх да киһи буолбут, балаҕан ыйын 1 күнэ буолан сибэкки тутуурдаах кыра да, обургу да оҕолор элбэхтэр. Маша үөрэҕэр диэри 6 станция барар, хата биир ветка буолан үчүгэй. Ырааҕынан аймахтарыгар олорор, уопсай биэриэхтэригэр диэри түһэр ыаллаах буолан абыранна. Москва судаарыстыбаннай университетыгар араас омук оҕото барыта баар. Экономическэй факультетын ыйдаран аудиторяҕа киирэн олордо. Хайыы-үйэ оҕо бөҕө кэлбит, билсиһэ сылдьаллар эбит. Тыа сириттэн эмискэ киэҥ дойдуга тиийэн хаалбыт Маша барахсан кус оҕотун курдук сырытта. Хата, биир сытыы кыыс кинилиин билсэн, оҕолорго ыраах Саха сириттэн кэлбит диэн, билиһиннэрдэ. Оҕолор бары Машаҕа болҕомтолорун уурдулар, "алмаас үрдүнэн табанан сылдьаҕыт дуо", диэн элбэх ыйытыы биэрдилэр, күлсүү-салсыы аудитория иһин толордо. Ити курдук бары билсиһэн үөрэхтэрэ саҕаланна.
Маша, оскуолатыгар үөрэҕэр бастыҥа манна да ол билиннэ. Ким хайа иннинэ хоруйдаан, библиотекаҕа элбэхтэ сылдьан, бастыҥ устудьуоннар кэккэлэригэр киирдэ. Агарапыаналаах Уйбаан иккиэйэх эрэ хааланнар бастаан утаа тэһийбэккэ эрэйдэммиттэрэ, онтон ханна барыахтарай, улам үөрэммиттэрэ. Кыыстара эрийэрин кэтэһэн күннэрин-дьылларын барыыллар. Дөрүн-дөрүн Маша бастыҥ устудьуоннар кэккэлэригэр киирбитин истэн дьоллоноллор, киэн тутталлар.
Үһүс куурсу бүтэрээри устудьуоннар бүгүн Коломинскайга походтуу барыахтаахтар. Машаны таптыыр уола Асанбек ыыппата. Оҕолоро үөрэ-көтө, гитараларын, мээчиктэрин туппутунан уопсайтан тахсан баралларын, хайыы-үйэ биллэр буолбут иһин имэрийэ-имэрийэ көрөн туран хаалла. Саҥата суох хараҕыттан тахсыбыт уутун төбөтүгэр кэтэ сылдьар былаатынан сотунна. Асанбек Кавказ дойдуларыттан армия кэннэ үөрэнэ кэлбит уол Машаны таба көрөн сылы быһа доҕордоһон баран, бу кыһын оҕо күүтэллэрин билбиттэрэ. Маша, хат буолбутун билэн баран дьонугар этэ илик. Кини аҕата ону биллэҕинэ төттөрү кэл диэн хаайыахтааҕын билэр. Кини кулгааҕар, "олох үчүгэйдик сылдьаҕын, бастаан үөрэххин бүтэриэхтээххин, ол кэннэ ыал буолар туһунан толкуйдаар", диэн этиитэ харбыт пластинка курдук хатылан да хатылан буолар.

Үөлээннээхтэрин сайыһа хаалбыт кыыһын Асанбек кэнниттэн кэлэн кууһан ылла, "оҕобут туһугар хааларыҥ ордук, айылҕаҕа ол бу араас буолуон сөп", диэн кулгааҕар сибигинэйээт, сыллаан ылла уонна сиэтэн хоһугар киллэрдэ.
... Переговорнайга киһи бөҕө, уочараттаан-уочараттаан кабинка иһигэр киирэн дьонугар төлөпүөннүүр. Маша илиитэ сап салыбырас… Кини бүгүн икки улахан, кинилэр соччо үөрбэт сонуннарын кэпсиэхтээх. Гудок барда. Төлөпүөн анараа өттүгэр "алло, истэбин", диэн аҕатын куолаһын истээт Маша куолаһа титиристээтэ. Нэһиилэ тыын ылан, "папа, привет! Мин икки сонуннаахпын", диэн нэһиилэ ыган-ыган таһаарда. Төлөпүөн анараа өттүгэр арааһа сэрэйдэ быһыылаах, олох чуумпуран хаалла. "папа, мин оҕо күүтэбин, Кавказ дойдутугар кийииттии барар буоллум", диэн биир тыынынан субурутан баран төлөпүөнү ыйаан кэбистэ.
Уйбаан Ньукулуйабыс, уҥа таалан өр турда. Нэһиилэ кириэһилэҕэ олордо, мэйиитэ эргийдэ, хараҕа хараҥарда. Таһырдьаттан Агарапыана киирбитэ Уйбаан төлөпүөн илиитигэр тутан олорор, сирэйэ кубарыйан хаалбыт, төлөпүө тыыт, тыыт диэн тыаһа иһиллэр.
-Уйбаан, хайдах буоллуҥ?
-Маша... -диэн нэһиилэ саҥа таһаарда.
-Маша туох буолбутуй? Хайаабытый? Оо оҕом барахсан... Хайдах буолбутуй- диэн ийэ киһи аймана түстэ.
-аргый, Маша эрийдэ.
-оҕом туох диирий? Чэ эрэ, этэ охсууй
-оҕо күүтэбин, ханна эрэ кийииттии барабын диэн баран төлөпүөнү ыйаан кэбистэ- диэн Уйбаан ойон турда, төлөпүөнү халыр гына уурда уонна төттөрү-таары хаамыталыы-хаамыталыы кыыһын мөҕүтүннэ. Төлөпүөн эмиэ тыаһаабытыгар Уйбаан ылан истэҕинэ Агарапыана былдьаан ылла уонна сэрэнэн "алло" диэтэ.
Маша ийэтин куолаһын истэн уоскуйда, хайдах баарынан, бэһис ыйын оҕо күүтэ сылдьарын, Кавказ дойдуларыттан биирдэстэригэ кийиит буола баран эрэрин барытын кэпсээтэ. "Асанбегы наһаа таптыыбын, кинилиин барсабын", диэн аҕата үгэһинэн утарса, буойа-хаайа сатаабытын истибэтэ, бэйэтин быһаарыныытын сөптөөҕүнэн ааҕынна.
Кавказ хайалара тоҕо баҕас кэрэ көстүүлээҕэй, модун санааны үөскэтэрий? Күп-күөҕүнэн турар, күннээх дойдуга тиийэн Маша эргичиҥнии олордо, айылҕа кэрэ да буолар эбит диэн сөхтө-махтайда. Кийиит кэлбитин олус үчүгэйдик, аймах бары бырааһынньыктаан көрүстүлэр, барыта атын, барыта сонун. Хас биирдии саҥалара, ырыалара-тойуктара, астара-үөллэрэ, таҥастара-саптара олох атын. Хаһан да манныгы көрбөтөх Маша бастаан утаа сөбүлээтэ, эйэҕэстэрин-сайаҕастарын кэрэхсээтэ. Тиийбиттэрин кэннэ аҕыйах хонугунан уруу тэрийдилэр, Маша дьоно кыыстарын быһаарыныытын сөбүлээминэ кэлбэтэхтэрэ, арай икки дьүөгэлэрэ кэлэн ыалдьыттаан барбыттара.
Туспа итэҕэллээх, үгэстээх омуктар буоллахтара. Саха кыыһа сөбүлээбэт өрүтэ элбээн истэ. Төһө да улахан хат сылдьар буоллар хара үлэни толоттороллор, аймахтар аҕам дьахталлара сыһыана улам-улам кытаатан испитэ. Кимнэрин-ханнарын биллэрэн барбыта. Үгэс быһыытынан кийиит дьахтар ким хайа иннинэ сарсыарда 5 чааска туруохтаах, аһын бэлэмниэхтээх, тэлгэһэни харбыахтаах. Уутааҕар чуумпутук, балыктааҕар кэлэҕэйдик саҥарбакка сылдьыахтаах диэн омук ураты сыһыаннаах эбит. Маша сыттыгын илитэрэ элбээн истэ. Күн-түүн кэргэниттэн көрдөһөр да күттүөннээх түмүк суох. Дьонугар эрийиэн аны төлөпүөн баар сирин билбэт, дьиэттэн тахсара да бобуулаах. Ырыынакка оҕуруот аһын атыылыыр үлэҕэ киирдэ. Оннук сылдьан киллэрбит харчытыттан уурунар буолла. Иһэ күн-түүн улаатар, хамсанарыгар да ыарырҕатар буолла. Ол эрээри, күннээҕи эбээһинэһэ бүппэт, дьиэ хара үлэтэ барыта сүктэриллэн сылдьар.
Биир үтүө күн, Маша оҕуруот аһын атыылыы барда, саамай кэтэр таҥаһын, докумуонун ылан мөһөөччүк курдук таҥас сумкаҕа уктан таҕыста. Эрдэттэн былааннаммыт, бэлэмнэммит буолан, ырынактаабакка, тимир суол вокзалыгар тиийдэ. Хата кини дьолугар аҕыйах мүнүүтэнэн аттанаары турар поездка билиэт баар буолан биэрдэ. Ону ылан, дойдутун диэки айанныы турда.
Москваҕа кэлэн, дьэ өрө тыынна, дойдутугар кэлбит курдук сананна. Өрүү сылдьар переговорнайыгар кэлэн дьонугар эрийдэ.
Уйбаннаах Агарапыана үс ый кыыстарыттан сурук да, төлөпүөн да туппатах дьон, күн аайы иннэ үрдүгэр олороллор. Милииссийэҕэ тыллыахтарын нэһилиэк дьонугар элэккэ барыахтара.

Мааны ыал соҕотох кыыстара омукка кэргэн тахсыбыта да сүппүт үһү диэн, онто да суох сурах сири сиксигинэн тэлэһийбитэ быданнаата. Киэһэ чэйдэрин уку-сакы аһыы олордохторуна төлөпүөн тырылыы түстэ. Оҕонньордоох эмээхсин соһуйан хорос гынан ыллылар. Кыыстары куолаһын туруубка анараа өттүгэр истэн уйадыйдылар, харахтарын уутунан сууннулар...
Самолет Дьокуускай пордугар кэлэн түстэ. Уйбаан, улахан иһин нэһиилэ кыайан иһэр Машатын тула көтө сылдьан бүөбэйдээн траптан түһэрдэ. Маша дойдутугар кэлэн өрө тыыннаҕын, хата дьонугар, нэһилиэгэр кэлэн оҕолонуо буоллаҕа.
Маша Дьокуускай роддомугар үс аҥар киилэлээх, 50см уһуннаах кыыс оҕоҕо күн сирин көрдөрөн эмийдии сытан хараҕыттан дьол таммаҕын тарбаҕынан сотунна. Дойдутугар кэлбититтэн, батталлаах олохтон быыһаммытыттан, оҕолонор дьолу билбититтэн.
02.04.2022