ФІЛІЖÁНКА (filižanka)
(назоўнік, жаночы род)

🔸️Ён трымаў філіжанку доўгімі пальцамі і больш нюхаў, чым
піў, і ноздры ягоныя трапяталіся ад асалоды, як у Адама ля забароненага дрэва. (Караткевіч).
#словы_Ф

БУРБАЛКА (burbałka)
(назоўнік, жаночы род)

Паветраны шарык у вадзе або іншай вадкасьці.

🔸️Дарожка, буйных сьветлых бурбалак, якая зьявілася на паверхні, сьведчыла, што на гэты раз бабёр паплыў пад вадою на сярэдзіну ракі. (В. Вольскі).
🔸️Буйны, як боб, град назойліва барабаніў па аканіцах, падымаў бурбалкі ў перапоўненым вадою раўчуку, што перасякаў двор. (Бажко).
#словы_Б

ГМАХ (gmach)
(назоўнік, мужчынскі род)

1. Вялікі вышынны будынак.

🔸️Я ў сталіцы ізноў сярод гмахаў-дамоў, што зьдзіўляюць красоюй небывалаю. (Журба).
🔸️Высокі клён, але і ён — па пояс дому-гмаху. (Макаль).

2. Пераноснае значэньне: увогуле пра што-н. вялікае, велічнае.

🔸️Грамада — вялікі гмах: адзін ляжа, сто ідзе,
А хто ж роўны грамадзе?! (Купала).
🔸️Дуб і сосны — векавыя гмахі, не баяцца бур і навальніц. (Пысін).
#словы_Г

КІШЭНЯ/КІШЭНЬ (kišenia/kišeń)
(назоўнік, жаночы род)

1. Частка адзеньня (штаноў, паліто, пінжака) у форме прышытага або ўшытага мяшочка для дробных рэчаў і грошай.

🔸️Кавалёва задумалася, дастала з кішэні паліто некалькі зярняты грэчкі і, разглядаючы, перагортвала іх на далоні. (Дуброўскі).

2. Пераноснае значэньне, размоўнае слова: дабрабыт, багацьце, грошы.

🔸️Буш быў сам ня свой: яго кішэні пагражала сур'ёзная небясьпека. (Маўр).

3. Асобнае аддзяленьне ў партфэлі, чамадане і пад.

4. Спэцыяльны тэрмін: пра паглыбленьне, выемку ў чым-н.

🔸️Кішэнь раны.
🔸️Кішэнь тоўстай кішкі.
#словы_К

ЦЫБÁТЫ (cybaty)
(прыметнік, мужчынскі род)

1. Высокі і тонкі, звычайна даўганогі.

🔸️Мірон быў худы, цыбаты дзяцюк. (Маўр).
🔸️Конь быў нізкарослы, грывасты, коньнік здаваўся залішне цыбаты, і ногі яго як не валачыліся па зямлі. (Лупсякоў).
🔸️Ззаду каля ласіхі мітусілася цыбатае ласянё. (Федасеенка).

2. Доўгі і тонкі, з падоўжанай часткаю ад ступні да калена (пра ногі).

🔸️Празвалі .. [Шайку] некалі чапляй за цыбатыя ногі, такія спрытныя і такія лёгкія, што яна і сапраўды, як чапля, прабіралася па любой дрыгве. (Лынькоў).
🔸️[Міхалючок] закруціўся па хаце, як падлетак, заскакаў на сваіх цыбатых нагах. (Чорны).
#словы_Ц

НАБАКÍР (nabakir)
(прыслоўе)

Ссунуўшы, ссунуўшыся па адзін бок, на вуха (аб манеры насіць галаўны ўбор).

🔸️Напяваючы песьню, насунуўшы шапку набакір, вяртаўся Ясь дамоў. (С. Александровіч).
🔸️Сьцяпанаў быў у новенькай гімнасьцёрцы, галіфэ, у зухавата ссунутай набакір фуражцы. (Алешка).
#словы_Н

ЛІ́ПЕНЬ (lipień)
(назоўнік мужчынскі род)
⠀
Сёмы месяц каляндарнага года.
⠀
❔Сябры, падзяліцеся, як праходзіць вашае лета?
#словы_Л

МУДРАГÉЛІСТЫ (mudrahielisty)
(прыметнік, мужчынскі род)

1. Цяжкі, для разуменьня, выкананьня; складаны.

🔸️Косьцік ужо ведаў, што настаўнік любіць гадаваць мудрагелістыя пытаньні. (Александровіч).

2. Замыславаты, вычварны.

🔸️Хлопцы заўважылі там [у мяшку] тоўсты пэндзаль, нейкія гумавыя валікі з мудрагелістымі ўзорамі, выразанымі на іх. (Нядзьведскі).
🔸️Сівы мох густа абляпіў ствалы дрэў, мудрагелістымі карункамі зьвісае з галін. (Кандрусевіч).
#словы_М

УСЛÓН (usłon)
(назоўнік, мужчынскі род)

Пераносная лаўка на ножках у сялянскай хаце.

🔸️Табурэтак на ўсіх не хапае і прыходзіцца ўнесьці зь сяней доўгі ўслон. (Навуменка).
🔸️Малым прысьніўся дзіўны сон,
Што нехта, у шынялі паходным,
Прыйшоў, як бацька, сеў на ўслон
І стаў пытаць пра ўсё лагодна. (Танк).
#словы_У

АБЦА́С (abcas)
(назоўнік | мужчынскі род)
⠀
Цьвёрдая набойка на падэшве абутку пад пятой; каблук.
⠀
🔸Алёша стукнуў абцасам аб падлогу, каб бот палез, падцягнуў халявы, выпрастаўся і спакойна пацьвердзіў: «Сказаў не пайду — не пайду!» (Шамякін).
⠀
❗Быць у кагосьці / трымаць кагосьці пад абцасам — быць, трымаць у падпарадкаваньні.
#словы_А

СТАРЧАКÓМ (starčakom)
(прыслоўе)

1. Стаўма, вэртыкальна, старчма.

🔸️Падняўшы гарачы прэнт.. і трымаючы яго старчаком, як сьвечку, каваль падышоў бліжэй да хлапца. (Кулакоўскі).

2. Тарчма (пра валасы, шчаціну і пад.).

🔸️Валасы стаяць старчаком, як іголкі ў вожыка, мне іх ніколі не ўдавалася прычасаць. (Навуменка).
#словы_С

МІТРЭ́НГА (mitrenha)
(назоўнік, жаночы роды)

Размоўнае слова: трывога, неспакой, сумятня, разлад.

🔸Там, на суседзкім агародзе, перапалох, мітрэнга. – Анютка, галубка! Пакліч свайго Васіля, няхай бярэ пілу і сякеру і хутчэй бяжыць сюды!.. – на ўсю сядзібу лямантуе баба Алімпа. (Васілевіч).
🔸[Грасыльда:] Заснуць я, сын, тады не магла. Такая мітрэнга ў вёсцы.. [Бацьку] у штаб да Міхала цягалі, на калені ставілі, аўтамат чорны да грудзей прыстаўлялі. (Пташнікаў).
🔸Мітрэнга цэлая ўзьнялася пасьля слоў чарнявага.. Усе паўставалі, хто сядзеў. Ігнась паспрабаваў загаманіць, але яго не слухалі. Гаварылі ўсе. (Мурашка).
#словы_М

САМЛÉЦЬ (samleć)
(дзеяслоў, закончанае трываньне)

1. Страціць прытомнасьць.

🔸️Галіна Адамаўна самлела, у яе здарыўся сардэчны прыступ. (Шамякін).

2. Анямець ад нечаканага страху, зьдзіўленьня і пад.

🔸️Зірнуў я і аж самлеў — за авечкамі з ашчэранай пашчай здаравенны рыжы воўк бяжыць. (Ляўданскі).
🔸️Паварушыліся [хлопцы] — і зараз жа храснуў леташні сухі чаротнік. Самлелі хлопцы, затаілі дыханьне, прыслухаліся — нічога. (Маўр).

3. Здранцьвець, страціць адчувальнасьць.

🔸️Доўга Міхалка пісаў. Самлела, моцна зайшлася ў яго рука. (Лужанін).

4. Зьнясілець ад стомленасьці, сьпёкі і інш.

🔸️Дзед адцягвае Лазара ад мяшка, і рукі ў Лазара дрыжаць мацней, вось-вось самлеюць пальцы і пусьцяць мяшок. (Галавач).
🔸️[Гарпіна:] Ой, не, адпачнём пакуль у садзе, а то я так самлела ў сьпякоце, што хоць у бочку з вадой лезь... (Губарэвіч).
#словы_С

❗Гэтаксама перакладаецца як "отверженный, пренебрежённый".

ЗАНЯДБÁНЫ (zaniadbany)
(прыметнік мужчынскі род)

1. Пакінуты без дагляду.

🔸У занядбаным палісадніку, над пажоўклым быльлём леташніх вяргінь, ціха шапацела кучаравая рабіна. (Стаховіч).

2. Такі, якому не ўдзялялася належная ўвага.

🔸Яшчэ ня так даўно апавяданьне ў нас лічылася занядбаным жанрам. (Бугаёў).

3. Такі, аб якім ня дбаюць; бедны.

🔸Паэт гаварыў ад імя занядбанай, прыгнечанай вёскі. Жыцьцё, побыт гэтай вёскі ён ведаў, як ніхто. (Навуменка).
#словы_З

СТЫРНÓ (styrno)
(назоўнік, ніякі род)

1. Руль.

🔸️Камбайн папыхвае дымком,
Здаецца — люльку курыць.
Сядзіць Аўдуля за стырном,
Пад сонцам вочы жмурыць. (Калачынскі).

2. Пераноснае значэньне; чаго або якое. кніжны стыль: тое, пры дапамозе чаго кіруюць чым-н.

🔸️Наша партыя .. разьбіла і скінула ўладу капітала ў Расіі і ўзяла дзяржаўнае стырно ў свае рукі. (Колас).
#словы_С

ЖНІ́ВЕНЬ (žnivień)
(назоўнік, мужчынскі род)
⠀
Восьмы месяц года, апошні летні месяц.
⠀
🔸Быў канец жніўня — час, калі сьпяшаліся на вучобу студэнты, вярталіся ўдзельнікі шматлікіх экскурсій, людзі, якія адпачывалі на курортах. (Даніленка).
#словы_Ж

Як завецца па-беларуску "грецкий орех"?

А вось гэтак:

🔸Валоскі арэх.

✏️Валах — старая назва раманскіх народаў.
#словы_В

Тлумачыць Юрась Бушлякоў:

"Пагаворым сёньня пра два беларускія словы — ДАХ і СТРАХÁ.

🔸Гаворачы па-беларуску, мы, як правіла, ужываем абодва названыя словы — і спаконвечную нашую "СТРАХУ", і вельмі даўняе пазычаньне зь нямецкай "ДАХ". У жывой народнай мове крытую саломай страху вясковай хаты могуць назваць і дахам, а, скажам, двухсхільны чарапічны дах камяніцы — страхою. Ніколі не назавуць страхою хіба толькі плоскі дах, прыкладам, дах гарадзкога шматпавярховіка.

🔸Нельга не прызнаць, што многія носьбіты беларускай літаратурнай мовы звычайна асацыююць страху толькі з саламяным пакрыцьцём, называючы кожную інакшую верхнюю частку будынку дахам. Такое вузкае разуменьне страхі дыктуюць акадэмічныя расійска-беларускія слоўнікі: чытаем там, што страха — гэта тое, што з саломы або чароту. Іншыя нарматыўныя даведнікі, да прыкладу, тлумачальныя слоўнікі, у большай ступені ўлічваюць факты аўтэнтычнай беларускай мовы, дапускаючы ўжываньне слова страха таксама й на абазначэньне даху, крытага, скажам, шыфэрам або чарапіцаю (дахоўкаю).

Гэтак:

📍У літаратурным маўленьні вельмі шырока можна выкарыстоўваць назоўнік дах — называць гэтым словам самыя розныя паводле формы й матэрыялу верхнія часткі будынкаў.
📍Страхою можам назваць няплоскі дах — ня толькі вясковае хаты, але й сучаснага катэджу.

Гаворым па-беларуску:

🔸дах гаража, дах палацу,
🔸шыфэрны дах або шыфэрная страха,
🔸двухсхільны дах мураванкі або двухсхільная страха мураванкі,
🔸саламяная страха."

ГРÓНКА (gronka)
(назоўнік, жаночы род)

Скопішча пладоў або кветак на адной галінцы.

🔸️Неяк адразу пацяжэлі ад .. крывянога соку гронкі каліны. (Пасьлядовіч).
🔸️За платамі заблытаныя дажджом і набрынялыя гронкі бэзавых кветак. (Карпюк).
#словы_Г

ПАРАСÓН (parason)
(назоўнік, мужчынскі род)

1. Прыстасаваньне для засьцярогі ад дажджу і сонца ў выглядзе замацаванага на палцы складнога каркаса, абцягнутага матэрыялам.

🔸️Сыпаў дождж, і над галовамі людзей раскрываліся чорныя парасоны. (Арабей).
🔸️Каля домікаў стаялі плеценыя крэслы і столікі пад вялікімі каляровымі парасонамі. (Шамякін).

2. Тое, што па форме нагадвае такое прыстасаваннне.

🔸️Спускаліся ў паветры белыя парасоны парашутаў. (Лынькоў).
🔸️Над дзюнамі над соннымі сасонкі — парасонамі. (Вялюгін).
🔸️Сінее ў далечы загон,
Рака між вольх пятляе,
Нябёс блакітны парасон
Вісіць шатром над краем. (Матэвушаў).

3. Стрэшка над чым-н.

4. Спэцыяльны тэрмін: суквецьце з некалькіх кветак на кветаножках, якія разыходзяцца прамянямі ад верхавіны сьцябла.

🔸️Зь першае кветкі
На другую,
Праляцеўшы трохі, — скок! Парасон яе прыгнула,
Запусьціла хабаток [пчолка]. (Калачынскі).

СЫСУН (sysun)
(назоўнік, мужчынскі род)

1. Дзіцяня млекакормячай жывёліны, якое сьсе маці.

🔸️Цётка Палагея, трымаючы за заднія ногі чорнагаловага сысуна, тройчы лінула на яго вады з кубка. (Ермаловіч).

2. Размоўнае слова, жартаўлівае слова, жартаўлівы выраз: маленькае дзіця; немаўля.

3. Размоўнае слова у іранічным сэнсе: малады, нявопытны ў якой-н. справе чалавек.

4. Толькі множны лік (сысуны, -оў). Тое, што і млекакормячыя.
#словы_С