САЧЫ́ЦЬ (sačyć)
(дзеяслоў | незакончанае трываньне)
⠀
1. Назіраць за тым, што рухаецца, пераводзячы за ім позірк.
⠀
🔸Малашкін доўга сачыў за воблачкам, аж пакуль яно не растала ў паветры. (Пестрак).
🔸Вось і цяпер Грыша прылажыў брылём руку да ілба і сочыць, як жаваранак падае каменем на зямлю. (Пальчэўскі).
⠀
2. Глядзець на каго-, што-н., не адрываючы вачэй.
⠀
🔸Туравец, які сачыў за полем, убачыў наводдалек постаці. (Мележ).
🔸[Мірон] пяшчотна падкладаў трэскі і сачыў, як языкі полымя лізалі іх. (Маўр).
⠀
3. Пазіраючы куды-н., падглядваць.
⠀
🔸Маці прычыніла дзьверы і нават у шчылінку не сочыць. (Гарбук).
#словы_С

КРА́СКА (kraska)
(назоўнік | жаночы род)

Палявая кветка.

🔸Ідуць касцы, зьвіняць іх косы,
Вітаюць буйныя іх росы,
А краскі ніжай гнуць галовы,
Пачуўшы косак звон сталёвы. (Колас).
#словы_К

СЛАНЕ́ЧНІК (słaniečnik)
(наазоўнік | мужчынскі род)
⠀
1. Аднагадовая травяністая расьліна сямейства складанакветных з буйным жоўтым суквецьцем на высокім сьцябле (вырошчваецца ў асноўным для атрыманьня алею з насеньня).
⠀
🔸На палях, апрача пшаніцы, расьсьцілаюцца цэлыя лясы сланечніку. (Пестрак).
🔸Ніжэй згіналі цераз плот цяжкія шапкі цыбатыя сланечнікі. (Адамчык).
⠀
2. Насеньне гэтай расьліны, якое ядуць як ласунак.
⠀
🔸[Максім Сьцяпанавіч:] – І танцаваць ня ўмею. Не навучыўся, бачыш, у маладосьці, бо гэта, як і лусканьне сланечніку, страшэнным мяшчанствам лічылася. (Карпаў).
#словы_С

ЖНІ́ВЕНЬ (žnivień)
(назоўнік | мужчынскі род)
⠀
Восьмы месяц года, апошні летні месяц.
⠀
🔸Быў канец жніўня — час, калі сьпяшаліся на вучобу студэнты, вярталіся ўдзельнікі шматлікіх экскурсій, людзі, якія адпачывалі на курортах. (Даніленка).
#словы_Ж

ПРЫСТУ́ПКА (prystupka)
(назоўнік | жаночы род)
⠀
1. Падножка, ступенька, па якіх падымаюцца ўверх або спускаюцца ўніз.
⠀
🔸Прыступка трамвая.
🔸Гэты нізенькі ў дзьве прыступкі ганак быў улюбёным месцам адпачынку для ўсіх жыхароў нашай кватэры. (Ракітны).
🔸Па добра знаёмай крутой лесьвіцы з абцёртымі прыступкамі .. [Вера] ўзабралася на мансарду. (Асіпенка).
⠀
2. Пераноснае значэньне, размоўнае слова: асобны этап у разьвіцьці чаго-н., у якой-н. справе.
⠀
🔸Вызваленьне беларускага народа з царскіх і панскіх ярэм — яшчэ адна прыступка ў будыніне канчатковай свабоды чалавецтва. (Лужанін).
🔸Але ні да чаго так не ляжала яго сэрца, як да працы журналіста. Ён зьведаў усе прыступкі гэтай складанай справы — ад пасыльнага да рэдактара. (Машара).
#словы_П

ХВÁЛЯ (chvala)
(назоўнік | жаночы род)
⠀
1. Вадзяны вал, які ўтвараецца гайданьнем паверхні вады.
⠀
🔸Марскія хвалі.
🔸Каля нізкага берага.. ледзь чутна, раскошліва пахлёбвае хваля. (Брыль).
⠀
2. Пераноснае значэньне: пра тое, што сваім рухам, формай нагадвае хвалі.
⠀
🔸Акно расчынілася, хваля сьвежага паветра зь ліпавым водарам абдала Зосю. (Хомчанка).
🔸Дыхне ветрык і бягуць прыбоем жытнёвыя хвалі ў неабсяжную даль. (Машара).
⠀
3. Пераноснае значэньне: прыліў або праяўленьне якога-н. пачуцьця, адчуваньня.
⠀
🔸Сэрца захліснула цёплая пяшчотная хваля. (Місько).
🔸З кожным новым пытаньнем у душы чалавека падымаецца хваля ярасьці. («Полымя»).
⠀
4. Спэцыяльны тэрмін: форма распаўсюджваньня ваганьняў у пругкім асяродзьдзі.
⠀
🔸Электрамагнітныя хвалі.
🔸Гукавая хваля.

5. Пераноснае значэньне; чаго. Пра масу, плынь чаго-н., што рухаецца адно за адным з пэўнымі інтэрваламі, перапынкамі.
⠀
🔸Першая хваля, дзесятка паўтара, прайшла на вялікай вышыні, пабліскваючы чырваньню ад набрынялай, гатовай выпусьціць сонца на небакрай, зары. (Хадкевіч).
⠀
6. Пераноснае значэньне; чаго. Узмоцнены рух, праяўленьне чаго-н.
⠀
🔸Хваля пратэсту.
🔸Хваля арыштаў.

ВÉРАСЕНЬ (vierasień)
(назоўнік | мужчынскі род)
⠀
Дзевяты месяц года.
⠀
Быў канец верасьня, і маладыя бярозкі на ўзьлесьсі стаялі ў залатым убраньні. (Шамякін).

ПАДАРÓЖЖА (padarožža)
(назоўнік | ніякі род)
⠀
1. Паездка на чым-н. або пешы паход (звычайна далёка ад таго месца, дзе жывеш).
⠀
🔸Падарожжа па моры.
🔸Кругасьветнае падарожжа.
🔸Яшчэ зь зімы рыхтавала.. [Ліда] вучняў да.. падарожжа па вобласьці. (Шамякін).
⠀
2. Літаратурны жанр.
⠀
🔸Сяргей кульгаў, ходзячы па пакоі, разглядаў падоўгу два тоўстыя тамы падарожжаў Пржэвальскага ў бліскучай .. вокладцы і хваліў камсамольцаў. (Галавач).
#словы_П

❗Гэтаксама перакладаецца як "отверженный, пренебрежённый".

ЗАНЯДБÁНЫ (zaniadbany)
(прыметнік | мужчынскі род)

1. Пакінуты без догляду.

🔸У занядбаным палісадніку, над пажоўклым быльлём леташніх вяргінь, ціха шапацела кучаравая рабіна. (Стаховіч).

2. Такі, якому не ўдзялялася належная ўвага.

🔸Яшчэ ня так даўно апавяданьне ў нас лічылася занядбаным жанрам. (Бугаёў).

3. Такі, аб якім ня дбаюць; бедны.

🔸Паэт гаварыў ад імя занядбанай, прыгнечанай вёскі. Жыцьцё, побыт гэтай вёскі ён ведаў, як ніхто. (Навуменка).
#словы_З

ШЫ́БА (šyba)
(назоўнік | жаночы род)

Шкло, што устаўлена ў аконную раму.

🔸Мароз яшчэ не пасьпеў замураваць шыбы акон. (Сачанка).
🔸Хаты — трывалыя, з тоўстых бярвеньняў, але чамусьці з маленькімі, у чатыры шыбы, вокнамі. (Хадкевіч).
#словы_Ш

ПААБÁПАЛ (paabapał)
(прыназоўнік і прыслоўе)

1. Прыназоўнік + родны склон. Спалучэньне з прыназоўнікам «паабапал» выражае прасторавыя адносіны; ужываецца для ўказаньня на разьмяшчэньне па абодва бакі чаго-н.

🔸На гарызонце ў ружовым мроіве паказалася вёска, а паабапал яе серабрыліся сінія лясы. (Алешка).
🔸Тут, паабапал шляху з прысадамі старых ясакараў і ліп, да вайны разьмяшчаліся ўсе грамадзкія будоўлі: сельсавет, бальніца, школа, клюб, сельмаг. (Шамякін).

2. Прыслоўе: па абодва бакі.

🔸[Мужчыны] увайшлі ў калідор, у якім паабапал было многа дзьвярэй. (Машара).
#словы_П

ХÉЎРА (chieŭra)
(назоўнік | жаночы род)
⠀
1. Пагардлівае: група людзей, якія аб'ядналіся для разбою, злачынства; банда.
⠀
🔸[Шкунда:] Золатапагоньнікі, кадэты І хеўра іншае брыды Расстроіць хочуць нам рады. (Колас).
⠀
2. Размоўнае слова: пра кампанію людзей, аб'яднаных агульнымі інтарэсамі, агульнымі прыметамі і пад.
⠀
🔸Калі хлопцы наймалі музыку іграць вечарынку, то Мікалая Халусту ніколі ня бралі ў хеўру. (Чарнышэвіч).
🔸— Хадзем, брыгадзір, у хеўры весялей, — гукаюць.. [мужчыны] Храпавіцкага. (Мурашка).
⠀
❗Адна хеўра; з адной хеўры — пра людзей адных поглядаў, адных паводзінаў (звычайна ня вартых увагі).
#словы_Х

Слова, якое цудоўна адлюстроўвае ўсё тое, што сёньня робіцца ўнутры кожнага з нас...

ПАНЯВÉРКА (paniavierka)
(назоўнік | жаночы род)

Няпэўны стан, сумненьне, нерашучасьць.

🔸У гэтым пісьме.. [Ганна] сумысьля націскала на сваю трагедыю, на сьлёзы, на горыч паняверкі і расчараваньня. (Чорны).
#словы_П

МÁПА (mapa)
(назоўнік | жаночы род)

Геаграфічная карта.

🔸Пан Студніцкі кроіць мапу, крэмзае задачы... (Колас).
🔸Акрэсьлены чырвоным алоўкам, шырэйшы зьверху і вузейшы зьнізу, ляжаў на мапе кавалак зямлі... (Караткевіч).
#словы_М

✏️Як беларусы кажуць "НА ДОСУГЕ"?

А вось так:

🔸Вольным часам.

❗Рас. ''досуг'' перакладаецца на беларускую мову як ''вольны час''.
#фразэалягізмы

Як назваць пальчыкі па-беларуску? 🖐️

🔸мЕзенец — мезинец,
🔸персьцянЕц — безымянный,
🔸сярЭднiк — средний,
🔸паказАльнік — указательный,
🔸адзінЕц — большой.
#словы

ПА-БЕЛАРУСКУ
(Яўгенія Янішчыц)

Будзе слоту абвяшчаць прагноз,
Лістабой учыніць ператруску.
Песьняй, што расчуліла да сьлёз,
Я прыму цябе па-беларуску.

Краю блаславёнага дачка,
Дзякуй лёсу,
маю не ў нагрузку —
Зорны крыж Мацея Бурачка...
Ты ўва мне прызнаеш беларуску?

Сто разоў шукай другой красы,
А тым больш што свет даўно не вузкі!
...Ды калі ты не бязродны сын —
Гавары са мной па-беларуску.

Час — вар'ят, шалёнае таксі.
Толькі ўсё ж не мыслю я аб спуску.
Кажаш, што магілы зараслі?
Памаўчы са мной па-беларуску.
#вершы

ВО́ГНІШЧА (vohnišča)
(назоўнік | ніякі род)

1. Распаленая куча ламачча, дроваў; агонь.

🔸Каля высокай меднастволай сасны палала вогнішча. (Сіняўскі).

2. Месца, дзе гарэў агонь.

🔸Патух агонь, пра яго ўсе забыліся, толькі белы попел ляжаў на вогнішчы. (Чарнышэвіч).

3. Пажарышча — месца, дзе быў пажар; тое, што засталося пасьля пажару.

🔸У рукі ўласныя свой лёс Узяў народ вольналюбівы, На вогнішчы палацы ўзьнёс, Ператварыў балоты ў нівы. (Крапіва).
#словы_В

Беларуская народная прыказка 💞
#прыказкі