Жангелдин «Алаш»-қа қарсы
Қазақ кеңес автономиясын құру туралы шешім алғаш рет 1918 жылы 21 наурызда ашылған Торғай облыстық Қеңес съезінде қабылдануы керек еді. Алайда, Алиби Жангелдин басшылықтың нақты нұсқауын елемеді. Бұл фактті, Радика Темірғалиевтың деректері бойынша, ескертулермен кеңес тарихшыларыда мойындауға мәжбүр болды: «Кеңес өкіметінің қас жауы ретінде Алашордалықға қарсы күрес, олар ұсынған буржуазиялық автономияны қабылдамай, кейбір Кеңестер жалпы автономиядан бас тартты. Олар кеңестік және буржуазиялық автономияның түбегейлі айырмашылығын түсінбеді. Атап айтқанда, Қазақстанның кеңестік автономиясы туралы мәселе Торғай кеңестерінің съезінде де көтерілген жоқ».
1918 жылы 21 сәуірде РКФСР Халық комиссарлар Кеңесі жолдаған баяндамасында Әліби Жангелдин ақталды: «Облыс халқы әлі де саяси тұрғыда дамымаған. Шаруа, қырғыз және сауда буржуазиясы мен ұлтшыл топтардың арасындағы контрреволюциялық элементтер әлсіздемеген... Осындай жағдайларға байланысты мен съезде қырғыз облыстарын автономиялау туралы мәселені көтермеуге шешім қабылдадым. Автономия қажет, бірақ оған дейін кеңестердің билігін нығайтып, оны сыртқы және ішкі шабуылдан қорғау керек. Сондықтан, өзін социалистік негізде жергілікті өмірді өзгерте алатын орган ретінде көрсеткен кезде, Халық Комиссарлар Кеңесінен маған және облыстық Кеңеске Облыстың автономиясын жариялау уақыты туралы мәселені шешуді сұраймын».
Алаштықтардың ескі қарсыласы, «Үш жүз» қазақ социалистік партиясының көшбасшысы Көлбай Тоғысов Әліби Жангелдин үшін автономия құруға қарсы күресте сенімді одақтас болды. 1918 жылы сәуірде Жангелдин мен Тоғысов телефон арқылы сөйлескен кезде тез арада ортақ тіл тапты.
1918 жылғы 21 сәуірде, яғни Жангелдин автономия құрудың мүмкін еместігінің себептерін түсіндіре отырып, өзінің жазбасын басшылыққа жіберген күні Лениннің атына Көлбай Тоғысовтың жеделхаты келіп түсті, онда: «Маған, «Үш жүз» партиясының төрағасыны, Ә.Бөкейхановтың сізбен қазақтардың автономиясы туралы тікелей сым арқылы сөйлескені туралы хабарланды. «Алаш» партиясы таратылып, оның мүшелері қамауға алынғанын хабарлаймын. Дутовтың көрнекті белсенді қатысушыларының бірі А. Бөкейханов іздестірілуде».
Осыдан кейін Көлбай Тоғысов Әлихан Бөкейхановты 10 мың рубльге, Ахмет Байтұрсыновты 3 мың рубльге ұстағаны үшін сыйақы тағайындады.
Жангелдин мен Тоғысовтың мақсатты күш-жігері өз жемісін берді. Сталин жол берді. 1918 жылы 2 мамырда БОАК-тың «Алаш» партиясының мәні туралы сауалына жауап бере отырып, ол бұл буржуазиялық-кадеттік ұйым екенін, ал оның көшбасшысы Әлихан Бөкейхановты Торғай облысының атқару комитеті іздейтінін хабарлады.
1918 жылдың ақпан айында большевиктік басшылық маңызды мәселелерді, соның ішінде автономия құруға байланысты мәселелерді талқылау үшін Мәскеуге қазақ халқының өкілдерін жіберуді ұсынған кезде, Әліби Жангелдин «жұмысшы бұқарасының мүдделеріне адал кандидаттардың» болмауына байланысты мұны қамтамасыз ете алмайтынын айтты.
Шын мәнінде, бұл большевиктік комиссардың қазақтар арасында большевиктік идеологияны ұстанатын екі-үш білімді адамды таба алмайтындығын ашық мойындау болды. Бұл сол кезеңдегі қазақ қоғамын жақсы білген және түсінген тарихи тұлғалардың айғағы.
Құрылтай жиналысына сайлау барысында көрнекі түрде көрсетілген «Алаш» партиясының қазақ халқы арасындағы танымалдығын ескере отырып, Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Жаһанша Досмұхамедов, Халел Досмұхамедов және ұлттық қозғалыстың басқа да жарқын тұлғаларының орасан зор беделімен олар шынымен де кеңестік автономиядағы барлық негізгі позицияларды алар еді. Радик Темірғалиевтің пікірінше, оқиғаларды дамытудың мұндай нұсқасынан аулақ болудың жалғыз мүмкіндігі сол кезде ұлттық автономияны қалыптастыру идеясын бұғаттау болған.
#ӘЭСИ #ӘЭСИ_Тарих #Алаш
https://iwep.kz/#/posts/60b5e1255fb3932faa0f561b/#header
Қазақ кеңес автономиясын құру туралы шешім алғаш рет 1918 жылы 21 наурызда ашылған Торғай облыстық Қеңес съезінде қабылдануы керек еді. Алайда, Алиби Жангелдин басшылықтың нақты нұсқауын елемеді. Бұл фактті, Радика Темірғалиевтың деректері бойынша, ескертулермен кеңес тарихшыларыда мойындауға мәжбүр болды: «Кеңес өкіметінің қас жауы ретінде Алашордалықға қарсы күрес, олар ұсынған буржуазиялық автономияны қабылдамай, кейбір Кеңестер жалпы автономиядан бас тартты. Олар кеңестік және буржуазиялық автономияның түбегейлі айырмашылығын түсінбеді. Атап айтқанда, Қазақстанның кеңестік автономиясы туралы мәселе Торғай кеңестерінің съезінде де көтерілген жоқ».
1918 жылы 21 сәуірде РКФСР Халық комиссарлар Кеңесі жолдаған баяндамасында Әліби Жангелдин ақталды: «Облыс халқы әлі де саяси тұрғыда дамымаған. Шаруа, қырғыз және сауда буржуазиясы мен ұлтшыл топтардың арасындағы контрреволюциялық элементтер әлсіздемеген... Осындай жағдайларға байланысты мен съезде қырғыз облыстарын автономиялау туралы мәселені көтермеуге шешім қабылдадым. Автономия қажет, бірақ оған дейін кеңестердің билігін нығайтып, оны сыртқы және ішкі шабуылдан қорғау керек. Сондықтан, өзін социалистік негізде жергілікті өмірді өзгерте алатын орган ретінде көрсеткен кезде, Халық Комиссарлар Кеңесінен маған және облыстық Кеңеске Облыстың автономиясын жариялау уақыты туралы мәселені шешуді сұраймын».
Алаштықтардың ескі қарсыласы, «Үш жүз» қазақ социалистік партиясының көшбасшысы Көлбай Тоғысов Әліби Жангелдин үшін автономия құруға қарсы күресте сенімді одақтас болды. 1918 жылы сәуірде Жангелдин мен Тоғысов телефон арқылы сөйлескен кезде тез арада ортақ тіл тапты.
1918 жылғы 21 сәуірде, яғни Жангелдин автономия құрудың мүмкін еместігінің себептерін түсіндіре отырып, өзінің жазбасын басшылыққа жіберген күні Лениннің атына Көлбай Тоғысовтың жеделхаты келіп түсті, онда: «Маған, «Үш жүз» партиясының төрағасыны, Ә.Бөкейхановтың сізбен қазақтардың автономиясы туралы тікелей сым арқылы сөйлескені туралы хабарланды. «Алаш» партиясы таратылып, оның мүшелері қамауға алынғанын хабарлаймын. Дутовтың көрнекті белсенді қатысушыларының бірі А. Бөкейханов іздестірілуде».
Осыдан кейін Көлбай Тоғысов Әлихан Бөкейхановты 10 мың рубльге, Ахмет Байтұрсыновты 3 мың рубльге ұстағаны үшін сыйақы тағайындады.
Жангелдин мен Тоғысовтың мақсатты күш-жігері өз жемісін берді. Сталин жол берді. 1918 жылы 2 мамырда БОАК-тың «Алаш» партиясының мәні туралы сауалына жауап бере отырып, ол бұл буржуазиялық-кадеттік ұйым екенін, ал оның көшбасшысы Әлихан Бөкейхановты Торғай облысының атқару комитеті іздейтінін хабарлады.
1918 жылдың ақпан айында большевиктік басшылық маңызды мәселелерді, соның ішінде автономия құруға байланысты мәселелерді талқылау үшін Мәскеуге қазақ халқының өкілдерін жіберуді ұсынған кезде, Әліби Жангелдин «жұмысшы бұқарасының мүдделеріне адал кандидаттардың» болмауына байланысты мұны қамтамасыз ете алмайтынын айтты.
Шын мәнінде, бұл большевиктік комиссардың қазақтар арасында большевиктік идеологияны ұстанатын екі-үш білімді адамды таба алмайтындығын ашық мойындау болды. Бұл сол кезеңдегі қазақ қоғамын жақсы білген және түсінген тарихи тұлғалардың айғағы.
Құрылтай жиналысына сайлау барысында көрнекі түрде көрсетілген «Алаш» партиясының қазақ халқы арасындағы танымалдығын ескере отырып, Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Жаһанша Досмұхамедов, Халел Досмұхамедов және ұлттық қозғалыстың басқа да жарқын тұлғаларының орасан зор беделімен олар шынымен де кеңестік автономиядағы барлық негізгі позицияларды алар еді. Радик Темірғалиевтің пікірінше, оқиғаларды дамытудың мұндай нұсқасынан аулақ болудың жалғыз мүмкіндігі сол кезде ұлттық автономияны қалыптастыру идеясын бұғаттау болған.
#ӘЭСИ #ӘЭСИ_Тарих #Алаш
https://iwep.kz/#/posts/60b5e1255fb3932faa0f561b/#header
Джангильдин против «Алаш»
Решение об образовании казахской советской автономии впервые должно было быть принято на Тургайском областном съезде Советов, открывшемся 21 марта 1918 года. Однако Алиби Джангильдин проигнорировал конкретное указание руководства. Этот факт, по данным Радика Темиргалиева, были вынуждены признавать с оговорками и советские историки: «Борясь против алашордынцев, как злейших врагов Советской власти, отбрасывая предлагаемую ими буржуазную автономию, некоторые Советы отрицали автономию вообще. Они не поняли коренной разницы между советской и буржуазной автономией. В частности, на Тургайском съезде Советов также не был поставлен вопрос о Советской автономии Казахстана».
В своей докладной записке, направленной в Совнарком РСФСР 21 апреля 1918 года, Алиби Джангильдин оправдывался: «Население области еще недостаточно политически развито. Контрреволюционные элементы среди крестьянской, киргизской и торговой буржуазии и националистически настроенных кругов не дремлют… Ввиду таких обстоятельств я решил не поднимать на съезде вопроса об автономизации киргизских областей. Автономия необходима, но до нее надо укрепить власть Советов, обезопасить ее от нападения извне и изнутри. Поэтому прошу Совет Народных Комиссаров предоставить решение вопроса о времени объявления автономии области мне и областному Совету, когда [он] покажет себя на деле органом, способным преобразовать местную жизнь на социалистических началах».
Надежным союзником в борьбе против создания автономии для Алиби Джангильдина стал старый оппонент алашевцев, лидер казахской социалистической партии «Үш жүз» Кольбай Тогусов. В апреле 1918 года Джангильдин и Тогусов в состоявшемся телефонном разговоре быстро нашли общий язык.
21 апреля 1918 года, то есть в тот же день, когда Джангильдин направляет свою записку руководству с объяснением причин невозможности создания автономии, на имя Ленина поступила телеграмма Кольбая Тогусова, в которой сообщалось: «До сведения моего, председателя партии «Уш-жуз», дошло, что А. Букейханов имел с вами разговор по прямому проводу об автономии казахов. Довожу до сведения, что партия «Алаш» разогнана, члены ее арестованы. А. Букейханов, один из видных активных участников выступления Дутова, разыскивается».
Вслед за этим Кольбай Тогусов назначил вознаграждение за поимку Алихана Букейханова в 10 тысяч рублей, Ахмета Байтурсынова – в 3 тысячи рублей.
Целенаправленные усилия Джангильдина, Тогусова принесли свои плоды. Сталин уступил. 2 мая 1918 года, отвечая на запрос ВЦИК о сущности партии «Алаш» он сообщил, что это буржуазно-кадетская организация, а ее лидер Алихан Букейханов разыскивается исполкомом Тургайской области.
В феврале 1918 года, когда большевистское руководство предложило направить в Москву представителей казахского народа для обсуждения важных вопросов, в том числе связанных с созданием автономии, Алиби Джангильдин телеграфировал в ответ, что не может этого обеспечить в связи с отсутствием «преданных интересам трудящихся масс кандидатов».
По сути, это было открытым признанием, что большевистский комиссар не может найти среди казахов двух-трех достаточно образованных людей, придерживающихся большевистской идеологии. Это свидетельства исторических личностей, гораздо лучше знавших и понимавших казахское общество того периода.
Учитывая популярность партии «Алаш» среди казахского населения, наглядно продемонстрированную в ходе выборов в Учредительное собрание, при колоссальном авторитете Алихана Букейханова, Ахмета Байтурсынова, Миржакыпа Дулатова, Жаханши Досмухамедова, Халела Досмухамедова и других ярких личностей национального движения они бы действительно заняли бы все ключевые позиции в советской автономии. Как считает Радик Темиргалиев, единственной возможностью избежать подобного варианта развития событий было в то время блокирование самой идеи образования национальной автономии.
#ИМЭП #ИМЭП_История #Алаш
https://iwep.kz/#/posts/60b5e1255fb3932faa0f561b/#header
Решение об образовании казахской советской автономии впервые должно было быть принято на Тургайском областном съезде Советов, открывшемся 21 марта 1918 года. Однако Алиби Джангильдин проигнорировал конкретное указание руководства. Этот факт, по данным Радика Темиргалиева, были вынуждены признавать с оговорками и советские историки: «Борясь против алашордынцев, как злейших врагов Советской власти, отбрасывая предлагаемую ими буржуазную автономию, некоторые Советы отрицали автономию вообще. Они не поняли коренной разницы между советской и буржуазной автономией. В частности, на Тургайском съезде Советов также не был поставлен вопрос о Советской автономии Казахстана».
В своей докладной записке, направленной в Совнарком РСФСР 21 апреля 1918 года, Алиби Джангильдин оправдывался: «Население области еще недостаточно политически развито. Контрреволюционные элементы среди крестьянской, киргизской и торговой буржуазии и националистически настроенных кругов не дремлют… Ввиду таких обстоятельств я решил не поднимать на съезде вопроса об автономизации киргизских областей. Автономия необходима, но до нее надо укрепить власть Советов, обезопасить ее от нападения извне и изнутри. Поэтому прошу Совет Народных Комиссаров предоставить решение вопроса о времени объявления автономии области мне и областному Совету, когда [он] покажет себя на деле органом, способным преобразовать местную жизнь на социалистических началах».
Надежным союзником в борьбе против создания автономии для Алиби Джангильдина стал старый оппонент алашевцев, лидер казахской социалистической партии «Үш жүз» Кольбай Тогусов. В апреле 1918 года Джангильдин и Тогусов в состоявшемся телефонном разговоре быстро нашли общий язык.
21 апреля 1918 года, то есть в тот же день, когда Джангильдин направляет свою записку руководству с объяснением причин невозможности создания автономии, на имя Ленина поступила телеграмма Кольбая Тогусова, в которой сообщалось: «До сведения моего, председателя партии «Уш-жуз», дошло, что А. Букейханов имел с вами разговор по прямому проводу об автономии казахов. Довожу до сведения, что партия «Алаш» разогнана, члены ее арестованы. А. Букейханов, один из видных активных участников выступления Дутова, разыскивается».
Вслед за этим Кольбай Тогусов назначил вознаграждение за поимку Алихана Букейханова в 10 тысяч рублей, Ахмета Байтурсынова – в 3 тысячи рублей.
Целенаправленные усилия Джангильдина, Тогусова принесли свои плоды. Сталин уступил. 2 мая 1918 года, отвечая на запрос ВЦИК о сущности партии «Алаш» он сообщил, что это буржуазно-кадетская организация, а ее лидер Алихан Букейханов разыскивается исполкомом Тургайской области.
В феврале 1918 года, когда большевистское руководство предложило направить в Москву представителей казахского народа для обсуждения важных вопросов, в том числе связанных с созданием автономии, Алиби Джангильдин телеграфировал в ответ, что не может этого обеспечить в связи с отсутствием «преданных интересам трудящихся масс кандидатов».
По сути, это было открытым признанием, что большевистский комиссар не может найти среди казахов двух-трех достаточно образованных людей, придерживающихся большевистской идеологии. Это свидетельства исторических личностей, гораздо лучше знавших и понимавших казахское общество того периода.
Учитывая популярность партии «Алаш» среди казахского населения, наглядно продемонстрированную в ходе выборов в Учредительное собрание, при колоссальном авторитете Алихана Букейханова, Ахмета Байтурсынова, Миржакыпа Дулатова, Жаханши Досмухамедова, Халела Досмухамедова и других ярких личностей национального движения они бы действительно заняли бы все ключевые позиции в советской автономии. Как считает Радик Темиргалиев, единственной возможностью избежать подобного варианта развития событий было в то время блокирование самой идеи образования национальной автономии.
#ИМЭП #ИМЭП_История #Алаш
https://iwep.kz/#/posts/60b5e1255fb3932faa0f561b/#header
