Склад паноў-рады - дарадчага органа пры вялікім князе літоўскім, куды ўваходзілі самыя уплывовыя людзі дзяржавы:
Першая група: біскуп віленскі, ваявода віленскі, ваявода троцкі, кашталян віленскі, кашталян троцкі, староста жамойцкі.
Другая група: маршалак земскі літоўскі і канцлер.
Гэта асноўная рада. Таксама была пашыраная:
1. Намеснікі вялікіх паветаў віленскага і троцкага ваяводстваў: Навагрдак, Гародня, Менск, Коўна, Слонім, Ваўкавыск, падляшскія староствы.
2. Намеснікі Полаччыны, Віцебшчыны, Смаленшчыны, Валыні і Кіеўшчыны. "Рускія" землі у тагачасных (16 ст.) геаграфічных уяўленнях.
3. Большасць прыдворных ураднікаў, падскарбі, пісары.

На аснове даследванняў М. Любаўскага і І. Маліноўскага.

Начало 17 века – временная граница, когда «руский» (русинский/рутенский) элемент ВКЛ окончательно проиграл борьбу литовско-польскому. Некоторые, когда им говоришь про то, что почти все самые влиятельные урадники и магнаты (паны) ВКЛ происходили из этнически литовских/балтских родов, отвечают тем, что наши предки их культурно ассимилировали, как, к примеру, русские ассимилировали немцев Романовых. Но если смотреть на случай ВКЛ, то из важнейших показателей ассимиляции (смена религии и языка на, в нашем случае, православие и руский) русины ВКЛ смогли навязать балтам только свой язык. Религию балты выбрали католическую. А к началу 17 века окончательно отбросили и руский язык. В итоге те, кто управлял ВКЛ были:
а) из этнически балтских (Радзивилы, Кезгайлы, Монивиды, Гольшанские и т. д.) родов или руских, но которые к 17 веку сменили веру, язык и даже заказывали родословные, которые должны были доказывать их литовское происхождение.
б) использовали в личной и официальной переписке польский и латынь (скорее всего и в разговорной речи также)
в) исповедовали католицизм, а также пролоббировали унию, начав системную дискриминацию давней веры предков белорусов – православия. Правда, многие православные иерархи тоже поддержали унию, чтобы защититься от окатоличивания (обрядность и язык богослужения в униатской церкви оставался прежним).
ВКЛ могло стать руской державой, «другой Русью», но к началу 17 века русины (предки белорусов) окончательно проиграли эту борьбу с литовцами и поляками. Начало 17 века тот водораздел, после которого ВКЛ уже окончательно невозможно считать неким «своим» государством для белорусов.
Создание «другой Руси» на основе традиций руского (русинского, рутенского) ВКЛ начали в 19 веке создатели белорусской идеи, что в итоге привело к созданию государства Беларусь, почти полностью повторяющего границы руской части ВКЛ после 1569 года.

Немного ссылок на фактический материал:
https://yangx.top/histbelrus/219
https://yangx.top/histbelrus/220
https://yangx.top/histbelrus/221
https://yangx.top/histbelrus/222
https://yangx.top/histbelrus/232
https://yangx.top/histbelrus/233

Звесткі пра мову і культуру жыхароў Мінску у 1800 г.

Игнатенко А. П. "Борьба белорусского народа за воссоединение с Россией : вторая половина XVII—XVIII вв."

Спаборніцтвы па стральбе ў Нясвіжы у першай палове XVII ст., якія арганізоўваў Радзівіл

Игнатенко А. П. "Борьба белорусского народа..."

Сялянскія і мяшчанскія паўстанні на тэрыторыі Беларусі ў 17-18 стагоддзях, беларускія казачыя атрады, беларусы-гайдамакі - вось на якой ваеннай гісторыі варта завастраць увагу пры разглядзе перыяду Рэчы Паспалітай, а не прымазвацца да польскіх крылатых гусараў. Больш менш шырока вядомыя два паўстанні: Крычаўскае і на Каменшчыне, але іх было значна больш. Раю пачытаць кнігу Игнатенко А. П. "Борьба белорусского народа за воссоединение с Россией : вторая половина XVII—XVIII вв." главы: "Развертывание освободительного движения в Белоруссии в
70—90-х годах XVII в." і далей. Тут вычарпальна і на аснове крыніц выкладзена гісторыя паўстанняў супраць польска-літоўскай шляхты ў часы Рэчы Паспалітай.

Усе знаюць пра Магілеўскае паўстанне 1661, але не так многа людзей ведаюць, што пасля гэтага ў Магілеве як мінімум 4 (!) паўстання супраць польска-літоўскай шляхты і ўраднікаў. Сёння пра паўстанне 1706 г.

17 ліпеня 1706 г.паўстала гарадское насельніцтва Магілёва. Гэты выступ быў выкліканы цяжкімі паборамі з жаўнераў харугвы літоўскіх татараў, якая ўваходзіла ў склад вайсковага злучэння генерала Сяніцкага. Чашу цярпення гараджан перапоўніла патрабаванне генерала Сініцкага ўнесці для выплаты жалавання татарам 30 тыс. тынфаў. «Мещане ударили в колокола на тревогу. Народ сбежался, дабы непременно татар из города выгнать». Па загадзе татарскага ротмістра салдаты адкрылі агонь па паўстанцам і разагналі іх. Члены Магілёўскага магістрата не толькі не аказалі дапамогі паўсталым, а, наадварот, «прибегши, мятеж успокоили». Татары арыштавалі гарадскога войта і бурмістраў, канфіскавалі з магістрацкай касы 30 тыс. тынфаў і сышлі з горада.

1) Арх. сбр., т. 2, стр. XLIV
2) Игнатенко А. П. "Борьба белорусского народа..."

Буйное выступленне гарадскога насельніцтва адбылося ў 1671 г.у Магілёве. Хваляванні ў горадзе пачаліся ў адказ на спробы мясцовых уладаў, каталіцкага і ўніяцкага духавенства ператварыць магілёўскія праваслаўныя цэрквы ва ўніяцкія. Украінскі гетман Д. Многагрэшны 1 чэрвеня 1671 г. паведамляў цару Аляксею Міхайлавічу з гэтай нагоды наступнае: «А то вашему царскому пресветлому величеству уже давно есть ведомо, что в Полотцку и в Витебске церкви божия православные на унею от благочестивых отняты, а ныне начали было и в Могилеве отбирати, яко же всенародие, взволновав, того не допустил»

1) Акты ЮЗР, т. 9. СПб., 1878 стр. 404
2) Игнатенко А. П. "Борьба белорусского народа..."

Крупное восстание крестьян началось в Могилевской экономии. Вскоре оно перебросилось на другие районы. «Своевольные купы» повстанцев действовали на всей территории Белой Руси. Летом 1735 г. вспыхнуло восстание и в Могилеве. Мещане, объединившись с городскими «жолнерами» и окрестными крестьянами, захватили замок и укрепились в Немецкой башне.
Для подавления восстания король Речи Посполитой Август III направил в восточную Беларусь «белорусскую» дивизию во главе с новогрудским каштеляном и пропойским старостой, полковником Б. Незабытовским. Кроме того, ему же подчинялись кавалерийская хоругвь полковника Кости, хоругвь Новогрудского воеводы и королевский полк подляшского воеводы. С этими воинскими частями он должен был успокоить «домашние невзгоды» и разгромить «своевольные купы».
Прибыв в Могилев, Незабытовский Попытался овладеть замком. Однако восставшие отбили атаку. Понеся большие потери, Незабытовский вынужден был отступить. 20 августа 1735 г. он обратился к защитникам замка и прежде всего к их руководителям с требованием, чтобы «нарушители общественного спокойствия под охрану мою были выданы». «Большой позор чести польской и всей Речи Посполитой,— говорилось в воззвании,— когда холопы шляхетской кровью руки умывают», а подданные, объединившись с жолнерами, убивают и калечат компутовых (т. е. солдат регулярной армии.— А. И.), терроризируют офицеров. Воззвание заканчивалось угрозой, что если не будут выданы убийцы, то он будет атаковать замок и добивать укрывшихся «как агрессоров и своевольных Речи Посполитой холопов».

1) ЦГИА БССР в Минске (ныне НИАБ), ф. 1817, on. 1, д. 17, л. 199 об.
2) Игнатенко А. П. "Борьба белорусского народа за воссоединение с Россией : вторая половина XVII—XVIII вв."

Буйное паўстанне гарадскога насельніцтва адбылося ў Магілёве ў 1708 г. Падставай для гэтага выступу з'явіліся злоўжыванні арандатара Магілёўскай мытнай заставы М. Гарэліка, які спаганяў з мяшчан непасільныя пошліны. Калі арандатар абабраў Магілёўскага мешчаніна Р. Падпіска, апошні сабраў натоўп «своевольных Могилевских жителей» і падняў паўстанне. У ноч з 19 на 20 кастрычніка 1708 г. гараджане, узброеныя агнястрэльнай і халоднай зброяй, напалі на дом, дзе жыў Гарэлік. Хоць зборшчыку пошлін атрымалася збегчы, дом яго быў разгромлены. У доме Гарэліка паўстанцы знішчылі даўгавыя абавязацельствы магілёўскіх мяшчан, купцоў і рамеснікаў, а таксама купцоў іншых гарадоў і мястэчак. Былі канфіскаваныя таксама не толькі асабістыя грошы арандатара, але і скарбовыя, атрыманыя за продаж гарэлкі, мёду, мукі, сукна і іншых тавараў.

Агульная страта, прычыненая Гарэліку падчас паўстання, вылічалася ў 53 025 злотых 10 грошаў.
Гарадскія ўлады сталі на абарону арандатара. У тую ж ноч былі арыштаваныя найбольш актыўныя ўдзельнікі паўстання. Аднак тром зняволеным (Радзівону і Стэфану Хомічавым, а таксама Радзівону Падпіску) удалося збегчы ва Украіну. Іншыя актыўныя ўдзельнікі выступу 14 снежня 1708 г. паўсталі перад судом Магілёўскага магістрата і панеслі жорсткае пакаранне.

1) ЦГИА (ныне НИАБ) БССР в Минске, ф. 1817, оп. 2, д. 8, л.205 об.
2) Арх. сбр., т. 2, стр. ХLIV
3) Игнатенко А. П. "Борьба белорусского народа..."

Великокняжеских привилеев православной церкви периода правления Александра найдено в два раза меньше, чем дарований католическому костелу (47 актов). Фиксируются только 11 земельных дарований, размеры которых, обычно небольшие и не выдерживают сравнения с донациями в пользу костела.

1) К. Пяткевіч "Вялікае Княства Літоўскае пад уладай Аляксандра Ягелончыка" с.210

Беларуская мова Магілёўшчыны і Смаленшчыны 19 ст.

Свята-Міхайлаўская царква, в. Сынкавічы. Адна з самых прыгожых цэркваў Беларусі