«IазэнакIэ Лъэкурэ икъэхъукI»
Нарт Мэлэч aloy бзылъфыгъэ горэ щыIагь, Iорбзэрэу, Iушэу. Ащ зы пшъэшъэжъые горэ къыфэхъугъ. Пшъашъэр ицIыкIугъом щегъэжьагъэу акъыл чан зэриIэр агъэшIагъоу, нысхъапэхэр ыгъэджэгоу, «ХьакIэ къэкIон» Iори гъэIылъ, «бэрэ щылъыгъ» пloy умышхыжь, о сыд пшIагъэр?!» инысхъапэхэм ариIоу, янэпIэшъуаоу щытыгъ. Mo пшъэшъэжъыер моу, пщэрэу, хъурэе-лъэкурэ цIыкIути янэ «Лъэкурэ» е, кIэкIэу, «Курэ» зэреджэтыгъэр. Mo пшъашъэр акIэнакIэу, ащыкIэ зэрэIазэм пае, «IазэнакIэ Кур», «НакIэ Кур», е «НакI я Кур» palo, янэ ыцIэкIэ — «Мэлэчыпхъу» зыIохэрэри щыIэх.
Джы непэ къызынэсыгъэми, гъэшIэгъонхэр къэзыIохэрэм: «IазэнакI Лъэкура — сэIо мыр?!» alo. Хъишъэу, IурыIупчъэу пылъэр бэ мэхъу.
#Djrz_IуэрыIуатэ
Нарт Мэлэч aloy бзылъфыгъэ горэ щыIагь, Iорбзэрэу, Iушэу. Ащ зы пшъэшъэжъые горэ къыфэхъугъ. Пшъашъэр ицIыкIугъом щегъэжьагъэу акъыл чан зэриIэр агъэшIагъоу, нысхъапэхэр ыгъэджэгоу, «ХьакIэ къэкIон» Iори гъэIылъ, «бэрэ щылъыгъ» пloy умышхыжь, о сыд пшIагъэр?!» инысхъапэхэм ариIоу, янэпIэшъуаоу щытыгъ. Mo пшъэшъэжъыер моу, пщэрэу, хъурэе-лъэкурэ цIыкIути янэ «Лъэкурэ» е, кIэкIэу, «Курэ» зэреджэтыгъэр. Mo пшъашъэр акIэнакIэу, ащыкIэ зэрэIазэм пае, «IазэнакIэ Кур», «НакIэ Кур», е «НакI я Кур» palo, янэ ыцIэкIэ — «Мэлэчыпхъу» зыIохэрэри щыIэх.
Джы непэ къызынэсыгъэми, гъэшIэгъонхэр къэзыIохэрэм: «IазэнакI Лъэкура — сэIо мыр?!» alo. Хъишъэу, IурыIупчъэу пылъэр бэ мэхъу.
#Djrz_IуэрыIуатэ
«Нарт Бабыхъу ыкъо Щорэ-цIыкIу икъэхъукI»
Инымыкъо Бабыхъу илIыхъужъыгъэ, ащ бэрчэтыгъэу хэлъыгъэр зымышIэрэ Нарты исыгъэп. Былым бэу иIагъ. ЛIыжъ хьазэр хъугъэу, къуи-пхъуи лъфыгъэ имыIэу псэузэ, зэ ибылым хъупIэ щыIэ шэхъо пщыпIэм кIомэ мэзэ Iэпэ-цыпэ къэтэу къыхэIищтыгъэ. Мазэ горэ къэтыгъэу, лIыр ядей къызыдэхьажьым, ягъунэгъу Iелэ цIыкIу горэ яунэ пшаблэ Iутыти, пэгъоши риIуагъ:
— Пщыбаб, делэ-Iулэ хъураеу, Щорэ-цIыкIу гощэнанэ къыфэхъугъи!
— Къэхъугъэмэ, дэгъу! Шыкъунан дахэ гушIуапшIэу осэты. О цIэу ай фэпшIыгъэри тесхыжьырэп! — ыIуагъ нарт Бабыхъу. Аущтэу кIялэ «Щорэ-цIыкIу» цIэу къытырагъэнагъ.
Iялэр аузэ Iялэ къэхъуи, шэсышъоу хъугъэ, шэхъо пщыпIм ежь-ежьырэу кIоу, шыхэми ынаIэ атыригъэтын ылъэIеу хъугъэ.
#Djrz_IуэрыIуатэ
Инымыкъо Бабыхъу илIыхъужъыгъэ, ащ бэрчэтыгъэу хэлъыгъэр зымышIэрэ Нарты исыгъэп. Былым бэу иIагъ. ЛIыжъ хьазэр хъугъэу, къуи-пхъуи лъфыгъэ имыIэу псэузэ, зэ ибылым хъупIэ щыIэ шэхъо пщыпIэм кIомэ мэзэ Iэпэ-цыпэ къэтэу къыхэIищтыгъэ. Мазэ горэ къэтыгъэу, лIыр ядей къызыдэхьажьым, ягъунэгъу Iелэ цIыкIу горэ яунэ пшаблэ Iутыти, пэгъоши риIуагъ:
— Пщыбаб, делэ-Iулэ хъураеу, Щорэ-цIыкIу гощэнанэ къыфэхъугъи!
— Къэхъугъэмэ, дэгъу! Шыкъунан дахэ гушIуапшIэу осэты. О цIэу ай фэпшIыгъэри тесхыжьырэп! — ыIуагъ нарт Бабыхъу. Аущтэу кIялэ «Щорэ-цIыкIу» цIэу къытырагъэнагъ.
Iялэр аузэ Iялэ къэхъуи, шэсышъоу хъугъэ, шэхъо пщыпIм ежь-ежьырэу кIоу, шыхэми ынаIэ атыригъэтын ылъэIеу хъугъэ.
#Djrz_IуэрыIуатэ
«Тэтэршъао гузэжъогъу зэрифэгъагъэр»
ПакIомкъо Тэтэршъао мэзым къырекIокIыжьызэ, тыгъэри цIэо-шъуаоу, тыгъужъыхэр ыпэ къифагъ. Тэтэршъао язаоу ыублагъ, ау тыгъужъыхэр бэу къебэкIэу щытти, апырикъун ылъэкIыгъэп. Тэтэршъао иш шIуракIыгъ. Ау щыт нахь мышIэми, уанэр шым къашIутырихыгъ. Онэ ныбэпхыр къычIигъэзи, чъыгэу игъуныгъум ашIудэкIоягъ. Чъыгым ашIудэкIуаий тетIысхьагъ.
Тыгъужъымэ сэмэр-кIакIоу, зи, ныбгъэшъу пщэр бэлахьэ фэдиз пIонэу ахэтыгъ. Анахь инэу ар ахэтыгъ. Ар чъыгым къетIыхьэ сэмэр-кIакIор. ЗыбыукIэ тыгъужъхэр къетIэщтыгъэх. ЕтIанэ чъыгэу Тэтэршъао зытесыр къэсысэу, лIыр гузэжъогъу хагъэфагъ. ЗэкIэм хьа хьакъу макъэ къэIугъ, тыгъужъымэ загъэбылъэу фежьагъ. Аузэ нэф шъыгъэ, тыгъужъыхэр мэзым хэхьажьыгъэх.
Нэф зэшъым Тэтэршъао чъыгым къехыжьи, уанэр ыIыгъэу, хьари кIыгъоу къежьэжьыгъ. Хьар кIыгъоу кIозэ, шэхъо пщыпIэм техьагъ, иш ашхыгъэу иуанэ ыкIыбы илъэу. Арэущтэу лъэшэу чэфынчъэу къахэхьагъ.
Къеплъ-къеплъыхи:
— Адэ, сыд къыпщышIыгъэр? — ыIуи хъуапщэр къеупчIыгъ. КъаIо узыфае щыIэмэ.
Зи сищыкIагъэп, — ыIуагъ.
— Хьау, къаIо, — ыIуагъ хъуапщэм.
— Сэ сызфаер — уихьэ. Ащ сэ тыгъужъмэ сакъIакIихыжьыгъ, — ыIуагъ. — СегъашIэми згъашIоу сIыгъыщт.
— Арэу щытмэ, сихьэ остыщт. Ау, сыолъэIу, ащ фэсакъ. Сэ сихьэ тыгъужъ къелырэп, ау мы тыгъужъымэ зы сэмыр-кIакIо ахэт, — ащ анахьэу фэсакъ.
Хьр зыдищи къамыл-орыжъым хиутIупщхьагъ. Хьар зыхеутIупщыхьэм, тыгъужъыхэр къыхифыгъэх, еуй ылIыгъэх. Адрэ тыгъужъ самыр-кIакIори хьам къыхифыгъ. Зэпэуцугъэх, зэбэнын яхьисапэу. ПакIокъом хьэр ымыутIунщынэу хъуапщэр къызэрелъэIугъэр щыгъупши:
—Ыт, марджы хъужьын! — ыIуи, ПакIокъом хьар ыутIупщыгъ.
Адрэ самэр-кIэко — тыгъужъым ыжэ къыукъи, хьар зыIоом. ышъхьэ ытыкъын нэсэу ыубытыгъ. Тэтэршъао зелъэгъум, гуIэжьыгъэ. Хьам дэIэпыIэнэу фежьи, тыгъужъым ыжэпкъитIу ыубыти ыкъудыигъ. Тэтэршъао кIуачIэти, тыгъужъым ыжэпкъитIу зэрэцIынэу зэритхъыгъ. Ар
зэхъу нэужым, ПакIокъом хьар къыфищэжьыгъ хъуапщэм.
— Тхьа уегъэпсэу, сихьэ псаоу къысфэпщэжьыгъ! — ыIуи хъуапщэр гушIуагъэ.
#Djrz_IуэрыIуатэ
ПакIомкъо Тэтэршъао мэзым къырекIокIыжьызэ, тыгъэри цIэо-шъуаоу, тыгъужъыхэр ыпэ къифагъ. Тэтэршъао язаоу ыублагъ, ау тыгъужъыхэр бэу къебэкIэу щытти, апырикъун ылъэкIыгъэп. Тэтэршъао иш шIуракIыгъ. Ау щыт нахь мышIэми, уанэр шым къашIутырихыгъ. Онэ ныбэпхыр къычIигъэзи, чъыгэу игъуныгъум ашIудэкIоягъ. Чъыгым ашIудэкIуаий тетIысхьагъ.
Тыгъужъымэ сэмэр-кIакIоу, зи, ныбгъэшъу пщэр бэлахьэ фэдиз пIонэу ахэтыгъ. Анахь инэу ар ахэтыгъ. Ар чъыгым къетIыхьэ сэмэр-кIакIор. ЗыбыукIэ тыгъужъхэр къетIэщтыгъэх. ЕтIанэ чъыгэу Тэтэршъао зытесыр къэсысэу, лIыр гузэжъогъу хагъэфагъ. ЗэкIэм хьа хьакъу макъэ къэIугъ, тыгъужъымэ загъэбылъэу фежьагъ. Аузэ нэф шъыгъэ, тыгъужъыхэр мэзым хэхьажьыгъэх.
Нэф зэшъым Тэтэршъао чъыгым къехыжьи, уанэр ыIыгъэу, хьари кIыгъоу къежьэжьыгъ. Хьар кIыгъоу кIозэ, шэхъо пщыпIэм техьагъ, иш ашхыгъэу иуанэ ыкIыбы илъэу. Арэущтэу лъэшэу чэфынчъэу къахэхьагъ.
Къеплъ-къеплъыхи:
— Адэ, сыд къыпщышIыгъэр? — ыIуи хъуапщэр къеупчIыгъ. КъаIо узыфае щыIэмэ.
Зи сищыкIагъэп, — ыIуагъ.
— Хьау, къаIо, — ыIуагъ хъуапщэм.
— Сэ сызфаер — уихьэ. Ащ сэ тыгъужъмэ сакъIакIихыжьыгъ, — ыIуагъ. — СегъашIэми згъашIоу сIыгъыщт.
— Арэу щытмэ, сихьэ остыщт. Ау, сыолъэIу, ащ фэсакъ. Сэ сихьэ тыгъужъ къелырэп, ау мы тыгъужъымэ зы сэмыр-кIакIо ахэт, — ащ анахьэу фэсакъ.
Хьр зыдищи къамыл-орыжъым хиутIупщхьагъ. Хьар зыхеутIупщыхьэм, тыгъужъыхэр къыхифыгъэх, еуй ылIыгъэх. Адрэ тыгъужъ самыр-кIакIори хьам къыхифыгъ. Зэпэуцугъэх, зэбэнын яхьисапэу. ПакIокъом хьэр ымыутIунщынэу хъуапщэр къызэрелъэIугъэр щыгъупши:
—Ыт, марджы хъужьын! — ыIуи, ПакIокъом хьар ыутIупщыгъ.
Адрэ самэр-кIэко — тыгъужъым ыжэ къыукъи, хьар зыIоом. ышъхьэ ытыкъын нэсэу ыубытыгъ. Тэтэршъао зелъэгъум, гуIэжьыгъэ. Хьам дэIэпыIэнэу фежьи, тыгъужъым ыжэпкъитIу ыубыти ыкъудыигъ. Тэтэршъао кIуачIэти, тыгъужъым ыжэпкъитIу зэрэцIынэу зэритхъыгъ. Ар
зэхъу нэужым, ПакIокъом хьар къыфищэжьыгъ хъуапщэм.
— Тхьа уегъэпсэу, сихьэ псаоу къысфэпщэжьыгъ! — ыIуи хъуапщэр гушIуагъэ.
#Djrz_IуэрыIуатэ
«Нарт пшъашъэмкIэ Тэтэршъао къехъулIагъэр»
Пчыхьэ зыхъукIэ ябылымхэмэ цIыфхэр апэгъокIхэти, Iошъхьэ хъураем тесхэу къэбархэр къаIуатэщтыгъэх. ПакIокъо Тэтэршъауи ащ фэдэ купым ахэсыныр икIэсагъ.
Джащ фэдэу зэгорэм зэхэсыхэзэ, тыгъэ къохьапIэмкIэ къикIи шыу горэ Iуашъхьэм къыдэчъэягъ. Купым хэс Тэтэршъао къызешIэжьым, ичатэ шыум къырихи, Тэтэршъао ыпшъэ къышIуидзэгъахэу шыум чатэр зэкIихьажьыгъэ. Купым Iошъхьэ хъураем зыритэкъохыгъ, ау Тэтэршъао зыкIи хъыягъэп. Шыур ечъэхыжьыгъ.
— Сыда адэ мы лIым чатэр къызыптырещаем къызыкIыомыуагъэр? — аIуи, купыр Тэтэршъао къеупчIыгъ.
— Ар къышъосIон, — Тэтэршъао ыIуагъ. — Зэгорэм мэзым сыхэгъощыхьагъэу сыкIоу сыхэтзэ, мэзым сызыщыхэкIыным, къушъхьэ чапэм унэ Iутэу слъэгъугъэ. Гъоплъэ шышIоIу щагум дэтыгъ. Ар хъурэябзэу шы лъабжъэкIэ иутыгъагъ. Сишы шышIоIум еспхи, хьакIэщым сихьагъ, ау зи имысы зэхъум унэшхом сихьагъ.
Нэрэ напэрэ зыфашIыгъэмэ анахь дахэу пшъашъэ горэ исти, къэтэджи
— Къеблагъ, ПакIокъо Тэтэршъау! — ыIуи пшъашъэр тэджи, сигъэтIысыгъ.
Гъэлъэхъу псаур жъуагъэу Iанэм телъэу къыхьи, сигъэшхагъ. Санэр изэу бжъэ мытIырышIу къысити, сыригъэшъуагъ.
Чэфым къыхэкIэу пшъашъэм сэмэркъэу дэсшIыгъ. Ащ сыхэкIи сыжэхахьэу сыублагъэ. СызылъэIабэм къатхъуи сызэкIиубыти, пчъэблыпкъыр хысигъэтхъэу унэм сыридзыгъ. Ар сшIошъхьакIоу сеуи пшъашъэр зэпысыупкIыгъ.
Сыкъежьэжьи сыкъэкIожьзэ, кIэлэ шыу зэтегъэпсыхьагъэ горэ сапэкIэ къикIи къысэкIолIагъ.
«ПаккIокъор, о пшIагъэр сымышIэу къызшIомыгъэшI. Уимылъэгъугъагъэ нахь мышIэми, сшыпхъу шIу уилъэгъущтыгъ. «ПакIокъо Тэтэршъао дунаимкIэ сымыгъотыми, ахърэтымкIэ тхьэм насыпэу сфишIын» — А плъэгъугъэ шышIоIур машэ зышIыгъэхэр, нарт шъаохэу псэлъыхъоу къыпекIокIыщтыгъэхэр ары. Ощ нэмыкI зыми фэягъэп. Арэу къыфыщытыгъэр о уукIыгъэ. Сшыпхъу шIу узэрилъэгъущтыгъэм сыкъеубыты нахь, о осшIэн фаер сэшIэ», — пшъашъэм ышы къысиIуагъ.
Джары къызыкIысэмыуагъэр. Ау сызилъэгъукIэ ышыпхъу ыгу къэкIыжьы къызэкIэнэ. Апэрэ хэукъоныгьэу джары сшIагъэр.
Пшъашъэр зиукIыгъэм щегъэжьагъэу олIэжьыфэкIэ ПакIокъо Тэтэршъао шъыгъощтыгъэу alo.
#Djrz_IуэрыIуатэ
Пчыхьэ зыхъукIэ ябылымхэмэ цIыфхэр апэгъокIхэти, Iошъхьэ хъураем тесхэу къэбархэр къаIуатэщтыгъэх. ПакIокъо Тэтэршъауи ащ фэдэ купым ахэсыныр икIэсагъ.
Джащ фэдэу зэгорэм зэхэсыхэзэ, тыгъэ къохьапIэмкIэ къикIи шыу горэ Iуашъхьэм къыдэчъэягъ. Купым хэс Тэтэршъао къызешIэжьым, ичатэ шыум къырихи, Тэтэршъао ыпшъэ къышIуидзэгъахэу шыум чатэр зэкIихьажьыгъэ. Купым Iошъхьэ хъураем зыритэкъохыгъ, ау Тэтэршъао зыкIи хъыягъэп. Шыур ечъэхыжьыгъ.
— Сыда адэ мы лIым чатэр къызыптырещаем къызыкIыомыуагъэр? — аIуи, купыр Тэтэршъао къеупчIыгъ.
— Ар къышъосIон, — Тэтэршъао ыIуагъ. — Зэгорэм мэзым сыхэгъощыхьагъэу сыкIоу сыхэтзэ, мэзым сызыщыхэкIыным, къушъхьэ чапэм унэ Iутэу слъэгъугъэ. Гъоплъэ шышIоIу щагум дэтыгъ. Ар хъурэябзэу шы лъабжъэкIэ иутыгъагъ. Сишы шышIоIум еспхи, хьакIэщым сихьагъ, ау зи имысы зэхъум унэшхом сихьагъ.
Нэрэ напэрэ зыфашIыгъэмэ анахь дахэу пшъашъэ горэ исти, къэтэджи
— Къеблагъ, ПакIокъо Тэтэршъау! — ыIуи пшъашъэр тэджи, сигъэтIысыгъ.
Гъэлъэхъу псаур жъуагъэу Iанэм телъэу къыхьи, сигъэшхагъ. Санэр изэу бжъэ мытIырышIу къысити, сыригъэшъуагъ.
Чэфым къыхэкIэу пшъашъэм сэмэркъэу дэсшIыгъ. Ащ сыхэкIи сыжэхахьэу сыублагъэ. СызылъэIабэм къатхъуи сызэкIиубыти, пчъэблыпкъыр хысигъэтхъэу унэм сыридзыгъ. Ар сшIошъхьакIоу сеуи пшъашъэр зэпысыупкIыгъ.
Сыкъежьэжьи сыкъэкIожьзэ, кIэлэ шыу зэтегъэпсыхьагъэ горэ сапэкIэ къикIи къысэкIолIагъ.
«ПаккIокъор, о пшIагъэр сымышIэу къызшIомыгъэшI. Уимылъэгъугъагъэ нахь мышIэми, сшыпхъу шIу уилъэгъущтыгъ. «ПакIокъо Тэтэршъао дунаимкIэ сымыгъотыми, ахърэтымкIэ тхьэм насыпэу сфишIын» — А плъэгъугъэ шышIоIур машэ зышIыгъэхэр, нарт шъаохэу псэлъыхъоу къыпекIокIыщтыгъэхэр ары. Ощ нэмыкI зыми фэягъэп. Арэу къыфыщытыгъэр о уукIыгъэ. Сшыпхъу шIу узэрилъэгъущтыгъэм сыкъеубыты нахь, о осшIэн фаер сэшIэ», — пшъашъэм ышы къысиIуагъ.
Джары къызыкIысэмыуагъэр. Ау сызилъэгъукIэ ышыпхъу ыгу къэкIыжьы къызэкIэнэ. Апэрэ хэукъоныгьэу джары сшIагъэр.
Пшъашъэр зиукIыгъэм щегъэжьагъэу олIэжьыфэкIэ ПакIокъо Тэтэршъао шъыгъощтыгъэу alo.
#Djrz_IуэрыIуатэ
«Нарт Шыужъыерэ Тэтэршъаорэ»
Аужырэ нартхэр зыщылIэнхэм, нарт Шыужъые мырэу къыраIуагъ:
— УлIымэ, Шыужъый, тиаужырэ мафэхэм тыгъэтхъэжьба! Къолэфыжъыр къытфэукIыри тытхъэжьын!
Ащэгъум нартхэр Нэкуай бжъапэм тесыгъэх. Ар Мыекъуапэ ичIынатIэу Шъхьагощэ кIыб ары. Ишычэмыдэу ТхьакIумэбгъожъым ешэси, Шыужъые къолэфыжъым ыужы ихьагъ. Къолэфыжъыр ин дэдагъ. Ащ нэскIэ нартхэмэ амал фагъотыщтыгъэп. Шыужъые Шъхьагуащэ зэпырыкIи, Терсэрмэ ячIыгу зыдэщылъыгъэм дэжь, Улэ къор хэлъэу щигъотыгъ, ащ хиукIыхьи, къор пчэнкIэс къышIи, къежьэжьыгъ. КъакIозэрэ ПакIокъо Тэтэршъао къыкIэхьагъ. Тэтэршъао янэ нэмыкI имыIэу иунагъокIэ Хьаджэуз бжъапэ тесыгъ. Тэтэршъао жьабгъур Шыужъые рити, ежь исэмэгукIэ къыбгъодэхьагъ. Ащ нэскIэ нартхэмэ жьабгъу-сэмэгу ямыIэу зекIощтыгъэх.
Шыужъые иш мыжъоу зытеуцорэр чIым хигъэзыхьэу, ау ежь Тэтэршъао зытесышыр мыжъом теуцоми къэлъэтэжьэу зэрэщытыр ыгъэшIагъоу, Тэтэршъао макIэу Шыужъые фычIэплъыгь. Ар Шыужъые къышIагъ.
— Хэтмэ уащыщ? — ыIуи къеупчIыгъ.
— ПакIокъо Тэтэршъау зыфаIорэр сэры, тхьаматэ маф, — Тэтэршъао ыIуагъ.
— Ары Iолъ. Орыщтын тэ Нартхэмэ аужыкIэ бэдзэ цIыкIоу къэпIэтIэрэожьыщт зыфаIорэр? — ыIуи къеупчIыгъ. — Ау зы къыосIощт. Кърым щыщэу зы лIы горэ къыоолIэщтышъ, ащ жъалымагъэкIэ удэзекIокъон — къыриIуагъ.
Псыхъом къынэсхи ащ къызэпырыкIыхэзэ, яшыхэр псы рагъэшъонхэу къэуцугъэх. Шыужъые иш псы ешъо зэхъум, псыхъомкIэ къачъэрэ псыр псыпшъэм дищэежьэу Тэтэршъао ылъэгъугъ. Ар ыгъэшIэгъуагъ.
— Адэ хэт Iахьыл уиI? —ыIуи къеупчIыгъ.
— Зи, тянэ нэмыкI сиIэп, —Тэтэршъао ыIуагъ.
— «Нарт Шыужъые узыIокIэм, сыд къыфишIагъ?» цIыфмэ aloн. Сыд остына, сикIал? — Шыужъые къеупчIыгъ.
Шыужъые икъамэ къырихи, къом ыблашъхьэ къыгуигъэчъыгъ. Ар къэмапэм пылъэу Тэтэршъао къыфищэигъ. Iаби къызыIехым, иш псым хигъэтIысхьагъ. Ар Шыужъые зелъэгъум, икъэмапэ блантхъэм хиIуи къыIэтыгъ. Тэтэршъао иш къэтэджыжьыгъ.
—Уфае зыхъукIэ пыуупкIызэ пшIын, — ыIуи, — чъыг къутэмэшхо горэм блантхъэр Шыужъые пиIугъ. Джащ нэбгыритIур щызэгокIыжьыгъэх.
#Djrz_IуэрыIуатэ
Аужырэ нартхэр зыщылIэнхэм, нарт Шыужъые мырэу къыраIуагъ:
— УлIымэ, Шыужъый, тиаужырэ мафэхэм тыгъэтхъэжьба! Къолэфыжъыр къытфэукIыри тытхъэжьын!
Ащэгъум нартхэр Нэкуай бжъапэм тесыгъэх. Ар Мыекъуапэ ичIынатIэу Шъхьагощэ кIыб ары. Ишычэмыдэу ТхьакIумэбгъожъым ешэси, Шыужъые къолэфыжъым ыужы ихьагъ. Къолэфыжъыр ин дэдагъ. Ащ нэскIэ нартхэмэ амал фагъотыщтыгъэп. Шыужъые Шъхьагуащэ зэпырыкIи, Терсэрмэ ячIыгу зыдэщылъыгъэм дэжь, Улэ къор хэлъэу щигъотыгъ, ащ хиукIыхьи, къор пчэнкIэс къышIи, къежьэжьыгъ. КъакIозэрэ ПакIокъо Тэтэршъао къыкIэхьагъ. Тэтэршъао янэ нэмыкI имыIэу иунагъокIэ Хьаджэуз бжъапэ тесыгъ. Тэтэршъао жьабгъур Шыужъые рити, ежь исэмэгукIэ къыбгъодэхьагъ. Ащ нэскIэ нартхэмэ жьабгъу-сэмэгу ямыIэу зекIощтыгъэх.
Шыужъые иш мыжъоу зытеуцорэр чIым хигъэзыхьэу, ау ежь Тэтэршъао зытесышыр мыжъом теуцоми къэлъэтэжьэу зэрэщытыр ыгъэшIагъоу, Тэтэршъао макIэу Шыужъые фычIэплъыгь. Ар Шыужъые къышIагъ.
— Хэтмэ уащыщ? — ыIуи къеупчIыгъ.
— ПакIокъо Тэтэршъау зыфаIорэр сэры, тхьаматэ маф, — Тэтэршъао ыIуагъ.
— Ары Iолъ. Орыщтын тэ Нартхэмэ аужыкIэ бэдзэ цIыкIоу къэпIэтIэрэожьыщт зыфаIорэр? — ыIуи къеупчIыгъ. — Ау зы къыосIощт. Кърым щыщэу зы лIы горэ къыоолIэщтышъ, ащ жъалымагъэкIэ удэзекIокъон — къыриIуагъ.
Псыхъом къынэсхи ащ къызэпырыкIыхэзэ, яшыхэр псы рагъэшъонхэу къэуцугъэх. Шыужъые иш псы ешъо зэхъум, псыхъомкIэ къачъэрэ псыр псыпшъэм дищэежьэу Тэтэршъао ылъэгъугъ. Ар ыгъэшIэгъуагъ.
— Адэ хэт Iахьыл уиI? —ыIуи къеупчIыгъ.
— Зи, тянэ нэмыкI сиIэп, —Тэтэршъао ыIуагъ.
— «Нарт Шыужъые узыIокIэм, сыд къыфишIагъ?» цIыфмэ aloн. Сыд остына, сикIал? — Шыужъые къеупчIыгъ.
Шыужъые икъамэ къырихи, къом ыблашъхьэ къыгуигъэчъыгъ. Ар къэмапэм пылъэу Тэтэршъао къыфищэигъ. Iаби къызыIехым, иш псым хигъэтIысхьагъ. Ар Шыужъые зелъэгъум, икъэмапэ блантхъэм хиIуи къыIэтыгъ. Тэтэршъао иш къэтэджыжьыгъ.
—Уфае зыхъукIэ пыуупкIызэ пшIын, — ыIуи, — чъыг къутэмэшхо горэм блантхъэр Шыужъые пиIугъ. Джащ нэбгыритIур щызэгокIыжьыгъэх.
#Djrz_IуэрыIуатэ
«Тэтэршъаорэ Щорэмрэ»
Щорэ цIыкIу Нэчрае хэгъэгу кIуишъ, шэкI куахьышко къыщэу къэкIожьызэ, псыхъо горэм IукIагъ. Псым къызыхахьэм, псыорэу къычIэкIишъ, Iашэу голъи, IапIэу къыщи мэхьанэ ямыIэжьэу псым къыхэкIыжьыгъ.
Зифызыжьэу щытзэ, Пакокъо Тэтэршъао кIуи Iухьагъ ипкIэгъуали тесэу.
ЛIитIор зэрэшIэу щытти, шIуфэс зэрахыгъэ.
— ШэкIхэр къэощэ-ощэжьы, арыба?! — ыIуагъ Пакокъом. — Моу къысэтых!
— ЗэкIэ остышъуна, ау тIэкIу остын, Тэтэршъау, — ыIуагъ Щорэ цIыкIу.
— Хьау, зэкIэ къысэптыт.
— Остытэп, плъэгъурэба сиIоф зытетэр?
— Сэ ащ сыпылъын слъэкIытэп, — ыIуи, иш елъэдэкъауи, шэкIэр зэрэкуахьэу къырифыжьагъ.
— Тэтэршъау, мы пшIэрэр хъуна? — ыIуи, къеджагъ.
— Мыхъутмэ сшIэна?
ШэкI куахьэр ыщи кIожьыгъэ, зы тIэкIу нахь къыфимыгъанэу. Ядый зынэсыжьым мэкъуштэ куахъор кIигъэлъахъэмэ ахитакъозэ шэкIэр еухыфэ нэсы цIыфхэмэ афигощыгъ.
— Пакокъор бэу хьалэл, лIыблан! От Mощ фэдиз шэкI къыхьыгъ! — аIуагъ цIыфхэмэ.
Илъэс зытешIэм, къежьи, Щорэ цIыкIу къэкIуагъ. Къуаджэм къэсыгъ, хэгъуашъхьэм Тэтэршъао Iусэу, лIымэ ахэсэу къылъэгъугъ.
Къэуцуи, кIалэ горэм еджагъ:
— Тэтэршъао, мохэмэ ахэса?
— Ахэс, мо лIышкоу щысэр ары.
— Моу къысфедж Тэтэршъао, — ыIуи, кIалэр ыгъэкIуагъ.
КIалэр Iухьи:
— Мо кIалэр къыуаджэ, — риIуагъ.
КъызыIохьэм, Щорэ цIыкIу ары. КъыриIуагъ:
— Пакокъо Тэтэршъау, умысыс. КIалэ горэ дэгъахьи уипкIэгъуалэ къыдегъэщ.
ЛIэр шIонагъ, зи ымыIоу щытыгъ. КIалэ горэм шэр къыдыригъэщыгъ. Щорэ цIыкIу шэр ритыгъ.
КъэIаби, нахъутэджэ шэр ыубыти, къыIуагъ:
— Пакокъор улъэш аIуагъэшъ, шъузмэ тамэджэ пхъэ къафахь, — ыIуи шэр Iуищи ежьэжьыгъ.
Пакокъом хъугъэр купым риIуагъэп.
ПкIэгъуалэр зищагъэр непэ илъэс мэхъу зыщаIоным Щорэ цIыкIу пкIэгъуалэр къыщэжьишъ, къэкIуагъ. Пакокъо Тэтэршъау, ыпэрэм фэдэу, кIалэ фиIопщи къыдаригъэщыгъ.
— КъысэпшIагъэр осшIэжьыгъ, — уишы къыфэчэжьыгъ, ихъяр олъэгъу. Сэ шы пае сыкъанэу сшIагъэп, — ыIуагъ.
ЛIэри ригъэпсыхи ригъэблэгъагъ. Чылэм акъыл зиIэу дэсхэр къыхаригъэщыгъ.
— Мы лIымрэ сэрырэ тызэпый. ТызэшIужьын фае. Сэщ нахьи нахь лIы дэеп. Ау лIэр Iэшэнчъэу сызыIокIэм шэкIэр къытесхи къэсщэгъагъ. Сэ сынахь мысэджи хъун. Сэ хьажъ-быжъ зещэнэр хезгъэнэн сыгу хэлъыгъ. ЛIы
Iофэп ар... Шъулъэгъузэ сиш ежь ыщэгъагъ. Ыдж гъэшIожьэу къыстешъулъхьэрэр сихьылъэ.
Хъугъэри, ар зыфэхъугъэри цIыфмэ къагурыIуагъ.
ЛIитIор джар язэшIужьыкIэу зэшIужьыгъэ.
#Djrz_IуэрыIуатэ
Щорэ цIыкIу Нэчрае хэгъэгу кIуишъ, шэкI куахьышко къыщэу къэкIожьызэ, псыхъо горэм IукIагъ. Псым къызыхахьэм, псыорэу къычIэкIишъ, Iашэу голъи, IапIэу къыщи мэхьанэ ямыIэжьэу псым къыхэкIыжьыгъ.
Зифызыжьэу щытзэ, Пакокъо Тэтэршъао кIуи Iухьагъ ипкIэгъуали тесэу.
ЛIитIор зэрэшIэу щытти, шIуфэс зэрахыгъэ.
— ШэкIхэр къэощэ-ощэжьы, арыба?! — ыIуагъ Пакокъом. — Моу къысэтых!
— ЗэкIэ остышъуна, ау тIэкIу остын, Тэтэршъау, — ыIуагъ Щорэ цIыкIу.
— Хьау, зэкIэ къысэптыт.
— Остытэп, плъэгъурэба сиIоф зытетэр?
— Сэ ащ сыпылъын слъэкIытэп, — ыIуи, иш елъэдэкъауи, шэкIэр зэрэкуахьэу къырифыжьагъ.
— Тэтэршъау, мы пшIэрэр хъуна? — ыIуи, къеджагъ.
— Мыхъутмэ сшIэна?
ШэкI куахьэр ыщи кIожьыгъэ, зы тIэкIу нахь къыфимыгъанэу. Ядый зынэсыжьым мэкъуштэ куахъор кIигъэлъахъэмэ ахитакъозэ шэкIэр еухыфэ нэсы цIыфхэмэ афигощыгъ.
— Пакокъор бэу хьалэл, лIыблан! От Mощ фэдиз шэкI къыхьыгъ! — аIуагъ цIыфхэмэ.
Илъэс зытешIэм, къежьи, Щорэ цIыкIу къэкIуагъ. Къуаджэм къэсыгъ, хэгъуашъхьэм Тэтэршъао Iусэу, лIымэ ахэсэу къылъэгъугъ.
Къэуцуи, кIалэ горэм еджагъ:
— Тэтэршъао, мохэмэ ахэса?
— Ахэс, мо лIышкоу щысэр ары.
— Моу къысфедж Тэтэршъао, — ыIуи, кIалэр ыгъэкIуагъ.
КIалэр Iухьи:
— Мо кIалэр къыуаджэ, — риIуагъ.
КъызыIохьэм, Щорэ цIыкIу ары. КъыриIуагъ:
— Пакокъо Тэтэршъау, умысыс. КIалэ горэ дэгъахьи уипкIэгъуалэ къыдегъэщ.
ЛIэр шIонагъ, зи ымыIоу щытыгъ. КIалэ горэм шэр къыдыригъэщыгъ. Щорэ цIыкIу шэр ритыгъ.
КъэIаби, нахъутэджэ шэр ыубыти, къыIуагъ:
— Пакокъор улъэш аIуагъэшъ, шъузмэ тамэджэ пхъэ къафахь, — ыIуи шэр Iуищи ежьэжьыгъ.
Пакокъом хъугъэр купым риIуагъэп.
ПкIэгъуалэр зищагъэр непэ илъэс мэхъу зыщаIоным Щорэ цIыкIу пкIэгъуалэр къыщэжьишъ, къэкIуагъ. Пакокъо Тэтэршъау, ыпэрэм фэдэу, кIалэ фиIопщи къыдаригъэщыгъ.
— КъысэпшIагъэр осшIэжьыгъ, — уишы къыфэчэжьыгъ, ихъяр олъэгъу. Сэ шы пае сыкъанэу сшIагъэп, — ыIуагъ.
ЛIэри ригъэпсыхи ригъэблэгъагъ. Чылэм акъыл зиIэу дэсхэр къыхаригъэщыгъ.
— Мы лIымрэ сэрырэ тызэпый. ТызэшIужьын фае. Сэщ нахьи нахь лIы дэеп. Ау лIэр Iэшэнчъэу сызыIокIэм шэкIэр къытесхи къэсщэгъагъ. Сэ сынахь мысэджи хъун. Сэ хьажъ-быжъ зещэнэр хезгъэнэн сыгу хэлъыгъ. ЛIы
Iофэп ар... Шъулъэгъузэ сиш ежь ыщэгъагъ. Ыдж гъэшIожьэу къыстешъулъхьэрэр сихьылъэ.
Хъугъэри, ар зыфэхъугъэри цIыфмэ къагурыIуагъ.
ЛIитIор джар язэшIужьыкIэу зэшIужьыгъэ.
#Djrz_IуэрыIуатэ