Ժուռնալիստիկայի ապագայի մասին Կանադայի Յորքի համալսարանից ռուս մեդիավերլուծաբան Անդրեյ Միրոշնիչենկոյի հարցազրույցից (ամբողջականը՝ https://bit.ly/3tA0wax) մի քանի ուշագրավ դրվագ եմ թարգմանել, հատկապես որ դրանք ինչ-որ չափով մեր ԶԼՄ-ներին էլ են վերաբերում։

— Երբ ԶԼՄ-ները հիմնվում են գովազդային պայմանագրերի վրա, նրանք փորձում են բավարարել գովազդատուներին։ Նրանք դիմում են ունևոր լսարանին, խուսափում են վիճելի և հակասություն առաջացնո, թեմաներից, խրախուսում են սպառողական կենսակերպն ու ծաղկեցնում են իրականությունը։ Երբ ԶԼՄ-ները հիմնվում են ընթերցողներից եկամտի վրա, նրանք, որպես կանոն, լուսաբանում են նեգատիվ իրադարձությունները, քանի որ, ինչպես սովորեցնում է վարքագծային տնտեսությունը, նեգատիվ լուրերն առավել արժեքավոր են մարդկանց կողմից որոշում կայացնելու համար։ Այստեղից էլ այդ բոլոր «մահ և խավարը», որոնք առաջ ծաղկում էին միայն բուլվարային թերթերում, որովհետև դրանց եկամուտը ընթերցողներից էր։

— Ժուռնալիստիկա վեր է ածվել պոստժուռնալիստիկայի ընդամենը հինգ կամ վեց տարում։ Ժուռնալիստիկան ճշմարտությունն էր փնտրում. պոստժուռնալիստիկան փոխել է ճիշտը արդարությամբ։ Ժուռնալիստիկան հետազոտում էր այն, ինչ գոյություն ունի. հետժուռնալիստիկան դատում է՝ ճի՞շտ է արդյոք գոյություն ունեցողը։ Ժուռնալիստիկան նկարագրում էր աշխարհն այնպիսին, ինչպիսին կա. պոստժուռնալիստիկան լուսաբանում է աշխարհն այնպիսին, ինչպիսին այն պետք է լինի։

— [էս կետի որոշ տերմիններ ինձ համար վիճելի են, բայց բովանդակային առումով հեղինակի հետ համաձայն եմ] Համացանցի շնորհիվ այժմ ավելի է դեմոկրատիան, քան առաջ երբևէ մարդկության պատմության մեջ։ Մարդիկ արտահայտում են իրենց կարծիքը։ Ոչ միայն հավաստագրված մարդիկ, ինչպես նախկինում՝ հարուստները, ընտրյալները, պաշտոնատար անձինք։ Սա աննախադեպ մասշտաբների ուղիղ դեմոկրատիա է։ Այն քանդում է ներկայացուցչական դեմոկրատիայի ստատուս-քվոն և բերում է նրան, ինչն անվանում են «իշխանության ճգնաժամ» և «հասարակության ապստամբություն»։

— Այժմ մենք ունենք իշխանության միանգամայն նոր երկու աղբյուրներ՝ շատ հուզախառը թվային ամբոխ և շատ մոնոլիտ թվային օլիգարխիա։ Մոտ ապագայում քաղաքականության էությունը լինելու է ներկայացուցչական դեմոկրատիայի հին ինստիտուտների և ինտերնետում ուղիղ դեմոկրատիայի հաշվին համապատասխանաբար սոցիալական ու ֆինանսական կապիտալ վաստակող այդ երկու նոր աղբյուրների միջև պայքարը։

— ԶԼՄ-ներն այսօր միայն մեկ գործառույթ ունեն՝ լուրերի վավերականացումը, քանի որ նրանցից որոշների մոտ դեե պահպանվել է «խմբագրության ինքնավարությունը», որպեսզի դիմակայեն բիզնեսի ճնշմանն ու քաղաքական միջամտությանը։

Հայաստանյան իրականության մեջ կա մի տիեզերական մասշտաբի պարադոքս։ Հայերի մասին կարծրատիպային պատկերացումներից մեկը մեծ հայկական քիթն ա։ Բայց ի հակադրություն առնականության հետ ասոցացվող այդ երևույթին՝ մտավոր առումով հայկական քթածակը ոչ թե փոքր ա, այլ իր մեծամասնությամբ բացակայում ա։ Իրենց երբեմնի փառավոր անցյալով՝ ծովից ծով Հայաստանից մինչև ծովային առևտրում գերիշխող դիրքի ժամանակաշրջան, հպարտացող հայաստանյան միջավայրի բնակիչների զգալի մասն ապրում ա, ինչպես 19-րդ դարավերջի անգլիական ռոմանտիկ երիտասարդության գեղարվեստական ներկայացուցիչ Չիլինգլին։ Միջին վիճակագրական հայաստանցին օր չկա, որ չերազի լավ ապրելու մասին։ Բայց նույն հայաստանցին առանձնապես ջանք չի գործադրում լավ ապրելու համար։ Առավելագույն ջանքը սովորաբար սահմանափակվում ա, լավագույն դեպքում, խանութ/վարսավիրանոց բացելով, վատագույն դեպքում՝ առօրյա հոգսերը փարատելու համար վերցրած վարկով։ Միջին վիճակագրական հայաստանցին ալարկոտ, բայց մեծ ամբիցիաներով անձնավորություն ա։ Ինքը հավես չունի պրպտելու։ Եթե սկսեց, կեսից անպայման հոգնելու ա, հիասթափվի, դժգոհի…
Միջին վիճակագրական անքթածակ հայաստանցուն, սակայն, օգնել ա պետք, ոչ թե իրեն մեղադրել։ Ինքը մանուկ ա, որի վարքագիծը ձևավորվում ա իր միջավայրում գործող այլ, առավել փորձառու անձանց վարքագծի կրկնօրինակմամբ։ Պետք ա ազդակներ տալ միջին վիճակագրական հայաստանցուն, որ սեփական քթածակի տեղն ինքնուրույն գտնի և կիրառի այն՝ ըստ նշանակության։

Հայաստանյան իրականության մեջ մեկ այլ տարածված երևույթի մասին։ Եթե ուշադիր կարդաք սոցիոպատի, նույն ինքը՝ հակասոցիալական անձնային խանգարում ունեցողը, հանրագիտարանային բացատրությունը (նկարում), ոչ միայն բավականին օրինակներ կգտնեք ձեր իսկ միջավայրում, այլև հենց ձեր մեջ կգտնեք շատ ամուր հիմքերով հաստատված փոքրիկ սոցիոպատ։ Ընդ որում՝ միջին վիճակագրական հայաստանյան սոցիոպատին կարելի ա գտնել հասարակական ցանկացած շերտի մեջ։ Այսպես կոչված, ինտելեկտուալները. էստեղ առհասարակ բացարձակ մեծամասնություն ա՝ առաջին հայացքից պրոֆեսիոնալ հմտություններ ունեցող մարդկանց մի ստվար զանգված ընդունակ չի փոխհարաբերությունների։ Այսպես կոչված, ցածր ինտելեկտով զանգվածը. ցածր պատասխանատվություն, անտարբերություն, սեփական մեղքն ընդունելու անկարողություն, սեփական վարքի արդարացում։ Հա, հա, ցանկացած ոչնչացման վտանգի պահին միջին վիճակագրական հայաստանյան հասարակությունն իսկապես միասնական ա, իսկ մնացած պահերին սոցիոպատ տեսակով՝ անգերազանցելի։

Սովորաբար (հավանաբար խորհրդային վարագույրների ազդեցությամբ) երբ բախվում ենք հայաստանյան իրականության մեջ բազմաթիվ խնդիրների, մեր պատկերացմամբ դրանք զուտ ներհայկական, միայն մեզ բնորոշ խնդիրներ են։ Ես էլ բերել եմ Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի սոցիոլոգիայի ինստիտուտի անցկացրած հետազոտությունը երիտասարդության շրջանում։ Վստահ եմ, որ մեր երիտասարդության շրջանում էլ պատկերը վերջին մի քանի տարիների կտրվածքով չի տարբերվում։
✓ հարցվողների 59.7%-ը երկրի ներսում իրավիճակը համարում են լարված և ճգնաժամային, 12.4%-ը՝ կրիտիկական, պայթյունավտանգ։ Վաղվա օրվա հանդեպ վստահություն ունեին հարցվողների 12.4%-ը
✓ Գնաճ, կենսամակարդակի նվազում, բնակարանային պայմանների բարելավման անհնարինություն, կոմունալ վարձերի աճ. էս խնդիրները նշել են հարցվողների գրեթե կեսը (55.6%, 48.5%, 47.1%): Ուկրաինայի/Դոնբասի խնդիրը հետաքրքրում էր հարցվողների միայն 3.8%-ին (բարև Արցախի, անվտանգության հիմնախնդիրներին):
✓ 56.6%-ը համարում էր, որ «էական չի, թե որ կուսակցությունը կգա իշխանության, հասարակ մարդու կյանքում ոչինչ չի փոխվելու» (ի՜նչ նման ենք, չէ՞):
✓ 18-24 տարիքային խմբի հարցվողների միայն 27.7%-ն է կարծում, որ Ռուսաստանի հիմնական սպառնալիքները դրսից են, 25-29 տարիքային խմբի դեպքում՝ 32.9%-ը։

Ցեղասպանությունը վերապրածների վկայությունների էս եռահատորյակից, իմ համոզմամբ, պետք ա լինի ցանկացած հայի տանը։ Կարդալ ու վերապրել նրանց վերապրածը։ Բայց կարդալ ոչ թե ընդհանրապես պատմությունը լավ իմանալու համար, այլ ընկալելու, թե ինչ ասել ա, չպաշտպանված լինելով, թուրքերի հետ ապրելը։ Վրեժխնդիր լինելը չի նշանակում դիմացինին սպանելու ոգով լցվել։ Ամենևին։ Վրեժխնդիր լինելու առաջին պայմանն ավելի ուժեղ դառնալն ա։ Վիզը ծուռ զոհի կերպարից դուրս գալը։ Հակառակ պարագայում կիսատ մնացած ցեղասպանությունն ամեն գնով ավարտին են հասցնելու։ Մի բան, որ արվում ա վերջին երեք տասնամյակում։ Մեզ կոտորում են, մեր հանդեպ ատելություն են սերմանում, իսկ մենք կուչ եկած խաղաղ համակեցությունից ենք խոսում։ Եթե ուժեղ չես, ոչ ոքի պետք չես։ Էդպես ա թե՛ միջանձնային, թե՛ միջազգային հարաբերություններում։

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfcBP0IF8au06obaELa0J7GF46_F4Wq0ux04DBvu6h0Qp8zSQ/viewform?usp=sf_link

Ընկերներ, ժամանակ գտնեք, խնդրում եմ, էս հարցումը լրացնել։

#էժան_բանան
Ամեն ինչ արժեզրկելու գործը հաջողած իշխանությունները լավագույնս գլուխ են հանում ցանկացած ուշադրության արժանի թեմա կոծկելու ամենապրիմիտիվ, ոչ բովանդակ և էժանագին թեմայով։ Օրինակ, ասպարեզ են բերում որևէ պատգամավորի, ով արտահայտում ա ամենահիմար միտքը, որին անդրադառնալը էլ ավելի հիմարություն ա, բայց քանի որ մենք ապրում ենք «լայքահավաք» իրականության մեջ, խայծը մշտապես բռնում ենք։ Օրինակ, Հակոբյան Հրաչի և «Վերածնվող Հայաստան» կուսակցության նախագահ Վահե Հակոբյանի չկայացած բռնցքամարտի թեման աչքաթող արեց Սյունիքի սահմանապահ հատվածում ադրբեջանցիների կողմից հայ հովվի առևանգելու փորձի մասին տեղեկությունը։ Ալիևյան ընտանիքի լուսանկարը Սոսիների պուրակում առավել քննարկելի թեմա էր, քան այն, որ Մարտակերտի շրջանում ադրբեջանցիները 370մ առաջ են տվել դիրքերը։
Էսպիսի օրինակները շատ են։ Ու «էժան բանանի» ռազմավարությունը անվրեպ աշխատում ա, որովհետև քաղցր ա խայծը «սռաչ բռնելու»։

https://yangx.top/armkhitaryan/125

Թարմ օրինակ՝ «մամլո խոսնակ Մանե Գևորգյանի՝ մոդելին նման լինելու» թեման։

https://bit.ly/3gILoUU

«Հեղափոխությամբ» ոգևորված հայրենադարձն ընկել ա «հեղափոխական» ՊԵԿ-ի թակարդը։ Շատ թավշյա մի պատմություն։

Նախորդ տարվա ավարտին Մոսկվայում Քարնեգիի կենտրոնի հրապարակված հոդվածը «Կոլեկտիվ Պուտինի» մասին բավականին ընդհանրություններ ունի հայաստանյան իրականության հետ։ Օրինակ, մեր մոտ ժամանակին նույն սկզբունքով էլ Սերժի հավաքական կերպարն էր։ Ընդ որում՝ եթե Ռուսաստանում, ըստ հոդվածի, «հավաքական Պուտինը» դեռ չի հասել կենցաղային հարցերի մակարդակի, ապա մեր մոտ «հավաքական Սերժը» գրեթե ամենուր էր՝ գլոբալիստական խաղերից, մինչև մանր բիզնեսում փայ խլելու թեմաներ (էս վերջինում «հավաքական Սերժի» առանձին մաս էր դառնում «Սաշիկը»)։ Հայաստանում մեկ անձի շուրջ կենտրոնացած համակարգը, որքան էլ տարօրինակ չի, փոխանցվել ա «բռնատիրական Սերժից» «ժողովրդավարական իրենցքայլականին»։
Ընդհանուր առմամբ, նախորդ տարիներին Հայաստանի իշխանական համակարգի տրանսֆորմացիայի մասին էս հոդվածից երեք կետ առանձնացնեմ՝
1) «Коллективный Путин не способен брать на себя политическую ответственность, потому что она подразумевает ориентированность на социальные настроения, на легитимность снизу, а в нашем случае она исключительно президентская. Замкнутый на себя, не подконтрольный и не подотчетный никому аппарат учится действовать от имени воображаемого Путина»։
2) «В новом году, независимо от формальных решений, Путин фактически будет уходить – дальше устраняться от рутины, делегировать решения окружению, закрываться от мелких проблем. Окружение будет отвечать взаимностью, выстраивая свое взаимодействие с президентом на базе трех задач – обеспечение психологического комфорта президента, демонстрация полной подконтрольности ситуации и бесконечные доклады о беспрецедентных успехах»։
3) «Путин будет все больше выглядеть фигурой отстраненной и слабоинформированной, одновременно вырастет активность бюрократии всех уровней, формальные и неформальные правила девальвируются, хаотизируя государственную политику в целом. На практике это будет означать противоречащие друг другу решения, новые потоки шокирующих законодательных инициатив, нарастающую самодеятельность силовиков и радикализацию повестки»։

Իրականում մազալու ա, իհարկե, երբ Բաքվում են այլոց անվանում «մարդասպան», «սատանա» ևն, բայց ես այլ բանին անդրադառնամ։ Սա կարծես թե տարածաշրջանում թվով երկրորդ հակառուսական ցույցն ա, երկրորդը՝ Բաքվում։ Հաշվի առնելով երկիրը՝ բնական ա, որ իշխանական հովանավորչությամբ ցույց ա։ Ընդհանուր տենդենցները, այդ թվում՝ Հայաստանում վստահաբար սպասվելիք նմանօրինակ ցույցերը, վկայում են, որ, չնայած այստեղ ՌԴ զորքերի առկայությանը, մեծ հաշվով, Ռուսաստանը կորցրել ա իր ազդեցությունը տարածաշրջանում։ Ի վերջո Ռուսաստանի համար միակ տարբերակը «ավանդական սապոգն ա», որովհետև այլ ռեսուրս չունեն։ Իսկ դրա կիրառումը քիչ հավանական եմ համարում։ Ըստ այդմ՝ էս տեմպերով Ռուսաստանին սպառնում ա բոլշևիկյան առաջին շրջանը, երբ հեղափոխությունից հետո մի քանի տարով դուրս էին մնացել տարածաշրջանից։