#էժան_բանան
Եթե դու միջակ ես, ու միևնույն ժամանակ՝ քաղաքական գործիչ ես, դու սենց ապուշ տեքստեր ես ասելու։ Տեքստեր, որտեղ վերցնում ես ինչ-որ բանի մասին գիտական-մասնագիտական-փորձագիտական հետազոտության, տերմինալոգիայից սիրուն բառեր ես առանձնացնում ու ականջահաճո բաներ ես խոսում։
«Ես ուզում եմ մի փաստի վրա հրավիրել ձեր ուշադրությունը, որի մասին արդեն խոսում են մասնագետները. 21-րդ դարի նավթը դառնում է պղինձը: Ինչո՞ւ էր 20-րդ դարի նավթը հենց նավթը: Որովհետև այս բոլոր մեքենաները, ինքնաթիռները գործում են ներքին այրման շարժիչով, որն օգտագործում է նավթամթերք: Հիմա աշխարհում սկսվել է գործըւնթաց, որ սկսել են էլեկտրական շարժիչով մեքենաները դառնալ հիմնականը և ներքին այրման մեքենաները, նույնիսկ ինքնաթիռները, դուրս են մղվելու շուկայից»։
Էսպես ա լինում, երբ երկու բառ իրար կապողին անվանում են մասնագետ։ Տվյալ դեպքում սկզբից՝ լրագրող, հիմա էլ՝ վարչապետ։

Սոցիալական գովազդների կարևորության մասին դեռ երկու տարի առաջ էի խոսում։ Մեկ-երկուսը մոնտաժելու և տարածելու փորձ էլ արեցինք։ Ռեսուրսները չբավականեցրին շարքը երկարացնելու։ Մինչդեռ էս տարի արդեն նման երրորդ հոլովակն եմ նկատում։ Բովանդակային առումով չեմ ցանկանում խորանալ, բայց սոցիալական գովազդների կարևորությունը մեզանում գրեթե չի գնահատվում։ Ու շատ իզուր։ Ես, իհարկե, հասկանում եմ, թե ինչու ա էդպես։ Մենք արագ արդյունք ենք ակնկալում։ Արդյունք չեղավ՝ թևաթափ ենք լինում։ Ու էդպես բոլոր ոլորտներում ենք։ Ես դա հատկապես լավ գիտեմ թվային մարքեթինգի ոլորտում որոշ փորձառությունից։ Ինչևէ, մենք ի վերջո ամեն գործ, որ սկսում ենք, պիտի մինչև վերջ տանենք, ոչ թե ամեն ձախողումից փոշմանենք։ Հուսամ՝ էս հոլովակներն էլ շարունակական կլինեն՝ բնականաբար որակապես ավելի լավը դառնալու պայմանով։

Արցախում «անհետացած» եկեղեցու մասին։

Կարծում եմ սխալված չեմ լինի պնդմանս մեջ, եթե ասեմ, որ Հայաստանում ներկայիս վարչապետին կուրորեն հավատացողների ընտրազանգվածը շատ չնչին տարբերությամբ ա գերազանցում աղանդավորների թվին։ Հայաստանում 300.000-400.000 աղանդավոր միանշանակ կլինի, ընդ որում՝ մեծամասնությունը «Կյանքի խոսք» աղանդի հետևորդներ են։ Դա էն աղանդն ա, որը մեծ ազդեցություն ա ունեցել 2018-ի իշխանազավթման գործընթացում։ Դա էն աղանդն ա, որ վաղուց ներթափանցել ա մշակույթի ոլորտ։ Կասկած չունեմ, որ էդ աղանդը մեծ ներդրում ունի նաև ցածր բնազդներով հագեցած սերիալային սյուժեների ձևավորման գործում։ Համոզված եմ նաև, որ մեծ թափ են հավաքել հատկապես Արցախյան երրորդ պատերազմից հետո։
Ընդհանրապես, «աղանդավոր» բառը «զոմբիի» ամենամոտ հոմանիշն ա։ Իսկ զոմբիացման (պրադվինուտի լեզվապաշարով ասած՝ նեյրոլինգվիստիկ ծրագրավորման) շատ հեշտ տրվում են ովքե՞ր։ Ճիշտ ա։ Բոլոր էն մարդիկ, ովքեր առաջին հերթին սոցիալապես անապահով են։ Էդ մարդիկ գիրք չեն կարդում, ինֆորմացիա վերլուծել չգիտեն, ուստի հեշտ և արագ մանիպուլացվում են։ Էդ մարդկանց դեմ պայքարելն անիմաստ ա։ Իրենց ուղեղները վաղուց պերվոլով լվացված են։ Որքա՞ն ժամանակ կպահանջվի, որ ջունգլի գնաք վագրին մարդկային լեզու սովորեցնելու նպատակով և հայտնաբերեք, որ վագրն ավելի շուտ ձեզ կխժռի, քան կսովորի խոսել ձեր լեզվով։ Զոմբիացածին նույնիսկ հասու չի լինելու երբեք այն միտքը, թե հայի սպայի կացնահարողին հերոսացրածի, ապրիլյանին 18-20 տարեկան երեխեքի գլուխ կտրած-անդամահատածի, վերջին պատերազմում գերիներին խոշտանգող, հայկական մշակութային արժեքները ոչնչացնող թշնամու հետ խաղաղ համակցության մասին խոսակցությունները հիմարություն են։ Նույն զոմբիացած զանգվածն էլ էսօր ոչ միայն հասարակության լայն շերտն ա ներկայացնում, այլև իշխանությունն ա զավթել։ Եթե մենք ունենայինք ողջամիտ իշխանություն, պատերազմի ընթացքում թուրք-ադրբեջանական ուժերի կողմից ռազմական հանցագործությունների էնպիսի փաթեթ կարող էինք ներկայացնել միջազգային դատարաններում՝ անընդհատ «միջազգային հանրության» ականջին տզզալով, որ թեկուզ ոչ համապատասխան, բայց զգալի հետևանքներ կլինեին։ Էդ «եթե», բայց մենք գիտենք, որ «պատմությունը «եթեներ» չի սիրում։ Իսկ մեր պատմության մեջ երևի թե մըսրա զորքի ու երկնքում աստղերի պես անհաշվելի են հայու վերջին խելքի հանճարեղ «գլխընկնումները»՝ «եթեները», որոնք պիտի մեզ համար դաս լինեին։ Իսկ հնարավո՞ր ա դաս քաղել, երբ պետությանդ բնակչության մեջ ստվար զանգված չունի սեփական պետության ընկալում և իր կյանքն ու գործունեությունը կամա թե ակամա ուղղում ա իր պետության ոչնչացմանը։ Հնարավո՞ր ա պայքարել արդյոք էդ տեսակի դեմ։ ՈՉ։ Իրենց դեմ պայքարելը, առավել ևս դա անելը՝ ինչ-որ բան բացատրելու միջոցով, ժամանակի վատնում ա։ Բայց կա մի միջոց. մինչև էսօր դեռևս հոգեորսի զոհ չդարձած մարդկանց եկեղեցու շուրջ հավաքելն ա։ Եկեղեցին ա մեր ինքնության պահպանման գլխավոր զենքը…

Հայաստանյան տենդենցների մասին

Դասընթացներ անցկացնող տարբեր կենտրոնների գովազդներն ամենուր են՝ գուգլ, ֆեյսբուք (տիկտոկից ու ինստագրամից էլ ես չեմ օգտվում զուտ): Կարելի ա վստահ ասել, որ Հայաստանում ծրագրավորման ու թվային մարքեթինգի ուսուցման կենտրոնների թիվը էս տեմպերով շուտով կգերազանցի Հայաստանում ծրագրավորողների ու թվային մարքեթինգի մասնագետների թվին։

Видели, несколько дней назад информ-агентства рассказывали о впечатляющей находке китайских археологов, которые нашли в провинции Сычуань золотую маску, бронзовые деревья и украшения из слоновой кости насчитывающие примерно 3000 лет? Китайцы копают жертвенные ямы комплекса Саньсиндуй, огромного города 3-1 тыс до н.э. и гордятся уровнем металлообработки, экономического и социального развития древнего царства Шу.

Но проблема в том, что успехи современной китайской археологии опровергают традиционные предоставления о цивилизующей роли ханьской культуры. Раньше это представляли себе как? На севере Великой китайской равнины в долине реки Хуанхэ появилось царство Шан - первое достоверное не легендарное государство - вторая половина 2-го тыс. до н.э. Это предки ханьцев. Вокруг них жили сплошные варвары и дикари, ханьцв их постепенно цивилизовали, приучали к письменности и прочей культуре, и по итогу заняли всю нынешнюю территорию.

Но, археологические находки последнего времени показывают, что южнее, в долине реки Янцзы уже в 3 тыс. до н.э. были развитые города, с письменностью, социальным расслоением, развитой материальной и духовной культурой. Населяли их народы родственные нынешним вьетнамцам, тайцам, малайцам. Они были покорены и ассимилированы ханьцами и сохранились в рамках китайской культуры только в виде языковых диалектов, вроде кантонского и шанхайского.

А теперь и царство Шу, покоренное в IV в. до н.э. китайской империей Цинь, оказывается едва ли не древнее и развитие самого Китая. Царство Шу располагалось в стороне от китайской равнины, в Сычуаньской котловине, прикрытое со всех сторон труднопроходимыми горами. Населяли его народы тибето-бирманской группы. Царство было богатым, но слабым в военном отношении. Правители Цинь были заинтересованы в ресурсах Шу для войны с другими китайскими царствами. В котловину через горы была построена деревянная "дорога Каменных быков" якобы для торговли и по ней в 316 г. до н.э в царство Шу пришла циньская армия. Правитель был убит, а на территорию царства пришли китайские поселенцы.

По легенде дорога Каменных быков получила название от той хитрости, которую применил цинский правитель Хуэй-ван для того, чтоб добиться согласия на строительство дороги. Его скульпторы изготовили пять огромных каменных быков с золотыми задницами и распустил слух о том, что быки испражняются золотом. Правитель Шу попросил себе таких быков, Хуэй-ван согласился их отправить в Шу, но для этого царствам пришлось совместно построить дорогу. Поучительная история, правда?

Քիչ առաջ «ՀայԿինո» հեռուստաալիքով «Նարեկացի որոնելիս» հաղորդումն էի նայում։ Մասնակցում էին Տիգրան Մանսուրյանը, Սոս Սարգսյանը, Մեսրոպ քահանա Արամյանը, այլք։ Լսում ես, րոպեն մեկ իրար չեն ընդհատում, հանգիստ, զուսպ խոսք։ Ալիքը թերթես, կամ յութուբով ներկայիս հաղորդումներն ես նայում՝ ղժղան ձայներ, վայրկյանը մեկ իրար ընդհատել, մուննաթ, անհարգալիս խոսք։ Մի բան հաստատ ա՝ մենք նորից պետք ա սովորենք իրար լսել։
https://youtu.be/3b--pl2f5uI

Չեմ ալարել։ Երկար, բայց հնարավորինս պարզ գրել եմ «խաղաղասիրության» ու «խաղաղ համակեցության» մասին։ Կարճ նաև «Արցախի հանձնումը «ռուս-թուրքական դաշինքին» վերագրելու մանիպուլացիային եմ անդրադարձել։

https://bit.ly/3dwm8hg

Բորիս Ֆոկին.
«Я медленно изучаю армянский язык, потому что некоторые его аспекты дают такой мощный эффект, что я могу зависнуть на несколько дней в озарении. Одно из таких озарений случилось, когда я ближе познакомился со словом Աշխատել (Ашхатель) - работать. Пытаясь к 7 апреля выучить стихотворение Шираза про маму, во фразе Մորս սրտի հետ աշխարհն եմ չափել՝ я обратил внимание на слово աշխարհն (ашхарх) - мир. Я спросил у друзей, а это слово как-то связано со словом ашхатель (рабоатать). И как выяснилось - они однокоренные. Это было интересно. Но позже выяснилось то, что разорвало все мои шаблоны. Слово “ашхарх” (мир) по сути своей означает Создание, Творение. То есть мир - это то, что создано. А “ашхатель”(работать) - напрямую означает не что иное как “созидать”. В русском языке слово “работать” однокоренное со словом “рабство”; слово труд ассоциируется со словом “трудно”. А Созидать для нас - это какие-то высокие материи, дело избранных. А в армянском же любая работа - это Созидание. Здесь нельзя просто печь хлеб - здесь можно только Созидать; здесь не получится просто учить детей - только Созидать; здесь нельзя просто идти на работу - ты непременно пойдешь в место СОЗИДАНИЯ. И ты не просто созидаешь (ашхатель), а автоматически делаешь свой результат частью мира, привносишь что-то важное в мир (ашхарх). Это просто невероятные акценты! Так легко и просто самые возвышенные для человечества понятия у армянского народа заземляются на каждодневный труд!

Это большое счастье жить в месте, где что бы ты не делал, получается - СОЗИДАНИЕ. Где любое дело попадает в плодородную почву и дает ростки важных для людей и МИРА результатов.

Это уникальная земля заземления, соединения высоких материй и конкретных дел. И природа - как и во всем этот древний народ связан с этой землей и его ментальность пропитана смыслами, которые рождаются на этой земле, - на это намекает. Здесь витать в облаках и ориентироваться в тумане - одно и то же. Самый главный вызов современности решается легко, играючи и с помощью мечты здесь… На одном из наших завтраков дорогой Ара Атаян говорил, что русским полезно изучать армянский, а армянам - русский. Потому что русский язык - очень воздушный, в армянский заземленный. Изучая оба этих языка приводишь к гармонии свое мышление. 100% это так. Աշխատելուենք»։

ՓՐԿՉԱՄԱՆԱՆԱՅԱԿԱՆ ՄՏՈՐՈւՄՆԵՐ

«Հայժողը» երեխա ա, որի մեծանալու երկու ճանապարհ կա։ Մեկը՝ ճիպոտն առած ծեծելով փրկչադաստիարակչական առաքելության ջատագովներինն ա։ Մյուսը՝ «հայժողի» թաթիկը բռնած ուղեկցողներինը։
Մարդկանց մի մասը չափազանց ինքնավստահ համարում ա, որ պետք ա «հայժողին» պատժել, որ խելքը գլուխը հավաքի։ Փորձեք ծեծելով դաստիարակել ձեր երեխային. երեխան կմեծանա, ձեր մեթոդներով կդաստիարակի արդեն իր երեխային։ Փակ ցիկլի վերածված պրոցեսը կավարտվի նրանով, որ ժառանգներից մեկն ուղղակի կապստամբի ծեծի մեթոդի դեմ։ «Ճիպոտահարությամբ» փրկչական մեթոդաբանության ճյուղ կա, թե՝ ժամանակավոր դիկտատուրա ա պետք… ինտելեկտուալ դիկտատուրա։ Անկեղծ, ինտելեկտի ու ավտորիտարիզմի հարման կետն ինձ համար անտեսանելի ա։ Շումեր-աքքադական լեգենդներից Աստվածաշնչի միջոցով մեզ հասած մարդկության պատմության այլաբանական մեկնաբանությունից, օրինակ, իմանում ենք, որ աստվածային ինտելեկտուալ դիկտատուրան՝ « էս ծառը քոնն ա, էն մի ծառն էլ ա քոնը, ծառի պտուղն էլ քոնն ա, բայց այ էն մի ծառի պտղին մատով չդիպչես», բերեց շատ հուզիչ հետևանքների։ Սա ամենևին չի նշանակում, որ «թաթիկդ տուր, միասին գնանք» լոգիկայով «հայժողին» վերադաստիարակելու մանանայական մոտեցումը առավել բարձր ՕԳԳ կունենա։ Ես իմ գիշերօթիկյան աշխատանքային փորձի երկամսյա դիտարկումներով կարող եմ ասել, որ «ճիպոտը» կարճաժամկետ արդյունավետություն հնարավոր ա և ունենա, բայց հոգեկանի վրա բացասական ազդեցությունը շատ ավելի երկար ժամկետով կմնա։
Մի խոսքով, մեզանում փրկիչներն ավելի շատ են, քան փրկվել ցանկացողները։ Երևի հենց էս համամասնությունը փոխելուց պիտի սկսել։

Նախորդ գրառման մեջ նշածս «Գորշ գայլերի» խորհրդանիշը:

Ժուռնալիստիկայի ապագայի մասին Կանադայի Յորքի համալսարանից ռուս մեդիավերլուծաբան Անդրեյ Միրոշնիչենկոյի հարցազրույցից (ամբողջականը՝ https://bit.ly/3tA0wax) մի քանի ուշագրավ դրվագ եմ թարգմանել, հատկապես որ դրանք ինչ-որ չափով մեր ԶԼՄ-ներին էլ են վերաբերում։

— Երբ ԶԼՄ-ները հիմնվում են գովազդային պայմանագրերի վրա, նրանք փորձում են բավարարել գովազդատուներին։ Նրանք դիմում են ունևոր լսարանին, խուսափում են վիճելի և հակասություն առաջացնո, թեմաներից, խրախուսում են սպառողական կենսակերպն ու ծաղկեցնում են իրականությունը։ Երբ ԶԼՄ-ները հիմնվում են ընթերցողներից եկամտի վրա, նրանք, որպես կանոն, լուսաբանում են նեգատիվ իրադարձությունները, քանի որ, ինչպես սովորեցնում է վարքագծային տնտեսությունը, նեգատիվ լուրերն առավել արժեքավոր են մարդկանց կողմից որոշում կայացնելու համար։ Այստեղից էլ այդ բոլոր «մահ և խավարը», որոնք առաջ ծաղկում էին միայն բուլվարային թերթերում, որովհետև դրանց եկամուտը ընթերցողներից էր։

— Ժուռնալիստիկա վեր է ածվել պոստժուռնալիստիկայի ընդամենը հինգ կամ վեց տարում։ Ժուռնալիստիկան ճշմարտությունն էր փնտրում. պոստժուռնալիստիկան փոխել է ճիշտը արդարությամբ։ Ժուռնալիստիկան հետազոտում էր այն, ինչ գոյություն ունի. հետժուռնալիստիկան դատում է՝ ճի՞շտ է արդյոք գոյություն ունեցողը։ Ժուռնալիստիկան նկարագրում էր աշխարհն այնպիսին, ինչպիսին կա. պոստժուռնալիստիկան լուսաբանում է աշխարհն այնպիսին, ինչպիսին այն պետք է լինի։

— [էս կետի որոշ տերմիններ ինձ համար վիճելի են, բայց բովանդակային առումով հեղինակի հետ համաձայն եմ] Համացանցի շնորհիվ այժմ ավելի է դեմոկրատիան, քան առաջ երբևէ մարդկության պատմության մեջ։ Մարդիկ արտահայտում են իրենց կարծիքը։ Ոչ միայն հավաստագրված մարդիկ, ինչպես նախկինում՝ հարուստները, ընտրյալները, պաշտոնատար անձինք։ Սա աննախադեպ մասշտաբների ուղիղ դեմոկրատիա է։ Այն քանդում է ներկայացուցչական դեմոկրատիայի ստատուս-քվոն և բերում է նրան, ինչն անվանում են «իշխանության ճգնաժամ» և «հասարակության ապստամբություն»։

— Այժմ մենք ունենք իշխանության միանգամայն նոր երկու աղբյուրներ՝ շատ հուզախառը թվային ամբոխ և շատ մոնոլիտ թվային օլիգարխիա։ Մոտ ապագայում քաղաքականության էությունը լինելու է ներկայացուցչական դեմոկրատիայի հին ինստիտուտների և ինտերնետում ուղիղ դեմոկրատիայի հաշվին համապատասխանաբար սոցիալական ու ֆինանսական կապիտալ վաստակող այդ երկու նոր աղբյուրների միջև պայքարը։

— ԶԼՄ-ներն այսօր միայն մեկ գործառույթ ունեն՝ լուրերի վավերականացումը, քանի որ նրանցից որոշների մոտ դեե պահպանվել է «խմբագրության ինքնավարությունը», որպեսզի դիմակայեն բիզնեսի ճնշմանն ու քաղաքական միջամտությանը։

Հայաստանյան իրականության մեջ կա մի տիեզերական մասշտաբի պարադոքս։ Հայերի մասին կարծրատիպային պատկերացումներից մեկը մեծ հայկական քիթն ա։ Բայց ի հակադրություն առնականության հետ ասոցացվող այդ երևույթին՝ մտավոր առումով հայկական քթածակը ոչ թե փոքր ա, այլ իր մեծամասնությամբ բացակայում ա։ Իրենց երբեմնի փառավոր անցյալով՝ ծովից ծով Հայաստանից մինչև ծովային առևտրում գերիշխող դիրքի ժամանակաշրջան, հպարտացող հայաստանյան միջավայրի բնակիչների զգալի մասն ապրում ա, ինչպես 19-րդ դարավերջի անգլիական ռոմանտիկ երիտասարդության գեղարվեստական ներկայացուցիչ Չիլինգլին։ Միջին վիճակագրական հայաստանցին օր չկա, որ չերազի լավ ապրելու մասին։ Բայց նույն հայաստանցին առանձնապես ջանք չի գործադրում լավ ապրելու համար։ Առավելագույն ջանքը սովորաբար սահմանափակվում ա, լավագույն դեպքում, խանութ/վարսավիրանոց բացելով, վատագույն դեպքում՝ առօրյա հոգսերը փարատելու համար վերցրած վարկով։ Միջին վիճակագրական հայաստանցին ալարկոտ, բայց մեծ ամբիցիաներով անձնավորություն ա։ Ինքը հավես չունի պրպտելու։ Եթե սկսեց, կեսից անպայման հոգնելու ա, հիասթափվի, դժգոհի…
Միջին վիճակագրական անքթածակ հայաստանցուն, սակայն, օգնել ա պետք, ոչ թե իրեն մեղադրել։ Ինքը մանուկ ա, որի վարքագիծը ձևավորվում ա իր միջավայրում գործող այլ, առավել փորձառու անձանց վարքագծի կրկնօրինակմամբ։ Պետք ա ազդակներ տալ միջին վիճակագրական հայաստանցուն, որ սեփական քթածակի տեղն ինքնուրույն գտնի և կիրառի այն՝ ըստ նշանակության։

Հայաստանյան իրականության մեջ մեկ այլ տարածված երևույթի մասին։ Եթե ուշադիր կարդաք սոցիոպատի, նույն ինքը՝ հակասոցիալական անձնային խանգարում ունեցողը, հանրագիտարանային բացատրությունը (նկարում), ոչ միայն բավականին օրինակներ կգտնեք ձեր իսկ միջավայրում, այլև հենց ձեր մեջ կգտնեք շատ ամուր հիմքերով հաստատված փոքրիկ սոցիոպատ։ Ընդ որում՝ միջին վիճակագրական հայաստանյան սոցիոպատին կարելի ա գտնել հասարակական ցանկացած շերտի մեջ։ Այսպես կոչված, ինտելեկտուալները. էստեղ առհասարակ բացարձակ մեծամասնություն ա՝ առաջին հայացքից պրոֆեսիոնալ հմտություններ ունեցող մարդկանց մի ստվար զանգված ընդունակ չի փոխհարաբերությունների։ Այսպես կոչված, ցածր ինտելեկտով զանգվածը. ցածր պատասխանատվություն, անտարբերություն, սեփական մեղքն ընդունելու անկարողություն, սեփական վարքի արդարացում։ Հա, հա, ցանկացած ոչնչացման վտանգի պահին միջին վիճակագրական հայաստանյան հասարակությունն իսկապես միասնական ա, իսկ մնացած պահերին սոցիոպատ տեսակով՝ անգերազանցելի։