Անհանգստության իրական աղբյուրը
 
Շատերը մտահոգ են (գուցե՝ ոչ անհիմն)Իրանում Փեզեշքիանի հաղթանակով՝ համարելով ադրբեջանցի։ Մինչ այդ մտահոգ էինք Բայդենի հնարավոր պարտությամբ (գուցե՝ ոչ անհիմն), ավելի վաղ մտահոգ էինք Մակրոնի պարտությամբ, Լուկաշենկոն վաղուց «ադրբեջանամետ» է, իսկ Պուտինը՝ «Էրդողանի դաշնակիցը»։ Գուցե այս բոլոր մտահոգությունները տեղին են, բայց ճիշտ եզրահանգման մենք չենք գալիս՝ արդեն մի քանի տարի շարունակ.
 
1.     Եթե նույնիսկ Թեհրանում, Վաշինգտոնում, Մոսկվայում, Թբիլիսիում, Անկարայում միաժամանակ իշխանության գան պրոադրբեջանական ուժեր, բայց Հայաստանում լինի իրական պետական մտածողությամբ հայկական իշխանություն, Հայաստանը գրագետ քաղաքականությամբ և գրագետ քայլերով կկարողանա պաշտպանել իր շահերը՝ ձեռք բերելով դաշնակիցներ հենց այդ երկրներից։
2.     Եթե Թեհրանում, Վաշինգտոնում, Մոսկվայում, Թբիլիսիում, Անկարայում միաժամանակ իշխանության գան պրոհայկական ուժեր, իսկական հայամետներ, բայց Հայաստանում լինի այսօրվա պես աղետաբեր իշխանությունը, մեզ ոչինչ չի փրկի կորուստներից ու ողբերգությունից, միշտ կլինենք «թույլ և մենակ»՝ առանց դաշնակից։
 
Հետևաբար՝ կենտրոնանալ է պետք է սեփական իշխանության որակի վրա։ Մնացածը կառավարելի իրավիճակներ են։
 
Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ


Պատերազմը չդադարեցրած իշխանությունը կարո՞ղ է խաղաղություն բերել
 
Իրանի նախկին արտգործնախարար Զարիֆի հուշերից մի հատվածի հրապարակայնացումը, ըստ որի՝ Հայաստանը մերժել է պատերազմը պատվաբեր եղանակով և մեզ ավելի ձեռնտու փուլում կանգնեցնելու իրանական առաջարկը, Հայաստանի ներքին մթնոլորտը փոխելու հսկայական պոտենցիալ ունի։ Մինչ այդ գիտեինք, որ Հայաստանը 44 օրյայի ժամանակ երկու անգամ էլ մերժել է ռուսական կողմի՝ պատերազմը դադարեցնելու առաջարկը։
Ստացվում է.
 
1.     Հայաստանի իշխանությունները պատերազմի ընթացքում մի քանի անգամ մերժել են պատերազմը կանգնեցնելու հնարավորությունը՝ իրենց վրա վերցնելով հազարավոր զոհերի, վիրավորների ու տարածքային կորուստների աննկարագրելի  բեռը։
2.     Այս թեզը դառնում է Հայաստանի ցանկացած քաղաքական ուժի և անհատի ընտրության առանցքային կետը։ Շրջանցել այս հարցադրումը պետք է դարձնել անհնար։ Անհնար է հանգիստ շարունակել քաղաքական և սովորական կյանքը, երբ տիրապետում ես նման ինֆորմացիայի։
 
Սա այն հարցն է, որը չունի վաղեմության ժամկետ, և սա պետք է դառնա ազգային օրակարգի առանցքային հարցերից մեկը՝ ինչո՞ւ են մերժվել պատերազմը դադարեցնելու առաջարկները։
 
Այս հարցը ծնում է նոր հարցեր՝ իսկ գուցե մեկ այլ ուժ թույլ չի՞ տվել պատերազմը շուտ դադարեցնել, իսկ գուցե եղել են ա՞յլ դրդապատճառներ։ Վերջապես, այս հարցը չի կարող սահմանափակվել մեկ հոգու պատասխանատվությամբ։ Կա անձանց մի շրջանակ, որը պատասխաններ պետք է տա։ Այդ շրջանակը ներառում է այդ ժամանակվա գործող արտգործնախարարին, այդ ժամանակվա ՀՀ նախագահին, որը հետագայում փախավ Հայաստանից (գուցե հենց ա՞յդ պատճառով), Անվտանգության Խորհրդի անդամները։ Ո՞վ էր տեղյակ առաջարկներին, ո՞վ ձայն չհանեց, երբ մերժվում էին առաջարկները։ Ո՞վ գիտեր, թե ինչ է կատարվում ու չդիմեց ժողովրդին՝ կասեցնելու համար աղետը։
 
Մենք չենք կարող ձևացնել, թե ոչինչ տեղի չի ունեցել, շարունակել թաքնվել մասնավոր հորինված ստի մեջ՝ ում ինչպես հարմար է։ Պատերազմի արագ դադարեցման (մերժման) առեղծվածը  կարմիր գիծ է։ 
 
Սա նոր օրակարգ է նաև Բագրատ Սրբազանի համար։ Բարոյականության կենսական քարոզով պայքար տանող Սրբազանը վստահաբար պետք է այս թեման դարձնի առանցքային։ Ու սա կլինի հենց պրոցեսի քաղաքականացման իրական ուղերձ։
Պատերազմը վաղաժամ և պատվաբեր պայմաններով չդադարեցնելը և´ բարոյական հարց է, և´ ծայրահեղ քաղաքական։ Դրա գինը աննկարագրելի թանկ էր։ Սրբազանի «ներքին հաշտության» առանցքային ուղերձը նաև այս հարցի վրա պետք է խարսխվի։ Մեր ներքին հաշտությունը պետք է պահանջի ճշմարտության բացահայտում։ Ճշմարտություն՝ մեր նորագույն պատմության աղետալի էջի մասին։ Ի վերջո, սա բերում է նաև շատ կոնկրետ ու կարևոր մեկ այլ հարց՝ արդյոք պատերազմը չդադարեցրած իշխանությունը կարո՞ղ է խաղաղություն բերել։ Մեր երկրի, մեր հասարակության, անհատապես մեր բոլորի ընթացիկ կյանքում մի հրեշավոր պատմություն կա, ու ձև անել, թե այն չկա, և շարունակել ապրել՝ կեղծ նորմալության հորինելով, չի ստացվելու։
 
Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ
 
 
 
 


Ովքեր և ինչպես պիտի երկիրը նորից կառավարելի դարձնեն
 
Քաղաքի մի մասը լույս չունի, մյուս մասը՝ ջուր, փողոցները քարուքանդ, ամենաբանուկ խաչմերուկներում ժամերով առանց որևէ կարգավորման։ Երկիրը մեծ հաշվով չի կառավարվում։
Ադրբեջանը կոշտ պահանջներ է դնում, ԱՄՆ-ն ասում է պետք է ծանր փոխզիջումներ լինեն(պարզ է, թե ով պիտի զիջի)։ Այս պայմաններում իշխանությունը գնում է անհոգ արձակուրդի՝ մի ամսով, մի քանի շաբաթով։ Միակ աշխատանքային գործունեությունը հեծանիվն է։
Իրավիճակը ամբողջականանում է ամեն ինչին հարմարվող անմռունչ հասարակության գործոնով։ Ի դեպ, 2020-ին նույն պատկերն էր, երբ օդում կախված էր պատերազմի հոտը, ու մտածելու ունակ մարդիկ հասկանում էին, որ պատերազմն արդեն դռան հետևում է, երկրի նախագահ, վարչապետ, ԱԺ նախագահ և մնացյալ պաշտոնյաներն արձակուրդների էին գնում։ Հասարակությունը՝ նույնպես։ Հիշենք նաև, որ երկիրը նախագահ էլ ունի։ Հիշենք նաև, որ բազմաթիվ ընդդիմադիր լիդերներ էլ ունի, որոնց «արձակուրդաունակությունը» պակաս չէ, և ովքեր ակտիվանում են միայն ուրիշների պրոցեսների ժամանակ՝ քվոտա կամ մասնաբաժին ստանալու համար։
Մյուս կողմից ակնհայտ է, որ ձևավորվել և ձևավորվում է հանրային գործիչների ու հանրային ակտիվի մի համայնք (բավականին պատկառելի), որը գնալու է ինքնակազմակերպման ճանապարհով, և որը պետք է կազմակերպի պետության կազմաքանդման դիմադրությունն ու պատմության գիրկն ուղարկի այս վիճակին հասցրած իշխանությանը (և ընդհանրապես բոլոր նրանց, ովքեր խանգարում են երկրի առողջացմանը)։
Այսօր հրապարակում Բագրատ Սրբազանն է, որի գործոնն ունի միաժամանակ կոնսոլիդացման և դաշտի մաքրման մեծ պոտենցիալ։ Մարդը, որը չունի նյութական ակնկալիքներ և շարժմանը միացողներից պահանջում է անել նույնը, կարող է հասնել դաշտի առողջացմանը՝ համախմբելով գաղափարական տարբեր դաշտերում գործող, բայց երկրի հանդեպ սեփական պատասխանատվությունը գիտակցող լայն շրջանակների։ Նոր հանրային դաշտն իրական այլընտրանք պիտի դառնա գործող իշխանություններին, որոնց ապաշնորհության (կամ՝ պայմանավորվածությունների) հետևանքով պետությունը ներսից ու դրսից անկառավարելի է դարձել։
Հանրությանը պիտի ներկայացվի իրավիճակը շտկելու և երկրի կառավարելիությունը վերադարձնելու հստակ, հասկանալի տեսլական։ Հակառակ դեպքում ստացվում է, որ մեր երկրին համ դրսից են հոշոտում, համ մենք մեր վարքագծով՝ ներսից։
 
 


Չեն լինում անլեզու կամ անմիտ պետություններ
 
Հայաստանը հիմա լուռ է և իրեն առաջադրվող պահանջներին ու ճնշումներին՝ բացարձակ անպատրաստ։
Բոլորը մեր մասով կամ մեր մասին խոսում են, իրենց շահերը պարտադրում։ Մենք լուռ ենք։ Չեղած տեղից, զրոյից մեր մասին նոր այլանդակ օրակարգ է ձևավորվում՝ միջին միջանցք, հարյուր հազարավոր ադրբեջանցիների վերադարձ Հայաստան, Սահմանադրության փոփոխություն և այլն, մենք չենք կարողանում կամ չենք ուզում չեզոքացնել այդ օրակարգը։
Ի՞նչ փախստականների մասին է խոսքը, երբ 120 հազար արցախցիների տները դեռ տաք են, դպրոցների գրատախտակներին դեռ հայերեն կա գրված։ Բայց դա պետք է կարողանաս ձևակերպել աշխարհի համար որպես օրակարգ։
Ի՞նչ միջանցք, ի՞նչ նոր Սահմանադրություն։ Բայց այդ պահանջներին եթե գրագետ չես պատասխանում, դրանք դառնում են օրակարգ, ընդ որում՝ միջազգային հանրության համար ընկալելի։ Սրա ռիսկը հայ ժողովրդին ոչ ոք չի բացատրում։ Մեզ ծաղրում են՝ լռում ենք, մեր գերիներին դատում են ու պահում Բաքվում՝ լռում ենք, մեր տարածքում միջանցքներ են մոգոնում՝ լռում ենք ... և մյուս բոլոր կարևոր դեպքերում։
 
Հայաստանի ներկա քաղաքական-հանրային վերնախավը մի մեծ, հավաքական Բայդեն է, որը պետք է հեռանա։ Իրական ռիսկերը չի հասկանում և չի արձագանքում։ Ներքին կյանքով չի ապրում։
Հայաստանի ներքին կառավարելիությունը սրընթաց կորում է։ Դարձել ենք արտակարգ իրավիճակների պետություն, որտեղ սահմռկեցուցիչ վթարները, սպանությունները, ռազբորկաները, քանդված փողոցները,  կոմունալ ծառայությունների անվերջանալի վթարները, չգործող պետական ծառայությունները դարձել են սովորական երևույթ։
Պետական վերնախավը ցուցադրական արձակուրդի մեջ է։ Իսկ մենք որտե՞ղ ենք։ Եվս մի փուլ՝ հորինված քաղաքական դաշտի ու լիդերների, ու Հայաստանը գրելու է նոր խոշորագույն աղետի պատմությունը։
Էլ ո՞նց ասենք, ո՞նց բացատրենք մի 2-3 տասնյակ հոգով, որ գնում ենք աննկարագրելի աղետի՝ հեծանվորդի գլխավորությամբ, հանրային անտարբերությամբ ու էլիտաների պարզունակ մերկանտիլիզմի պատճառով։
Շատ պարզ պետք է ժողովրդին ասել, որ հեծանվորդի այս ընթացքը տանում է նոր աղետի։ Նա Արևմուտքից խնդրում է (կամ տալիս են) շա´տ ավելի վատ լուծումներ, քան հնարավոր էր ստանալ ռուսական միջնորդությամբ։ Ու նույնքան պարզ պետք է ասել, որ ընդդիմադիր շատ լիդերներ ձայն չեն հանելու, որովհետև արևմուտքում ունեն գույք, բիզնեսներ, կապիտալ, գրին քարտեր։ Գոնե հանուն մեր երեխաների մի օր պետք է սկսենք բաց խոսել։
Նույնքան պարզ պետք է ասել, որ ռեսուրսների տիրապետող շատերը ձայն չեն հանում մեռնող հայրենիքի մասին՝ «քանի մեզ Մոսկվայից բան չեն ասել, չենք կարող» ձևակերպմամբ։
Դրա համար էլ աղետի քշվող Հայաստանը լուռ է. մեկին Մոսկվայից են արգելում խոսել, մյուսին՝ Վաշինգտոնից, երրորդին՝ Անկարայից ու Բաքվից, չորրորդին արգելում է իր դիզած կապիտալը և այսպես շարունակ։ Այդպես մի տարի առաջ հայաթափվեց Արցախը։ Այսօր այս վիճակը տանում է Հայաստանի հայաթափման։
Այսօր պաշտոնական իշխանության և պաշտոնական ընդդիմության փոխարեն Հայաստանի կողմից աշխարհին և Ալիևին պատասխանում է Բագրատ Սրբազանը։ Արձագանքում են 1-2 քաղաքական միավոր և 1-2 տասնյակ հանրային գործիչներ՝ ստեղծելով  դիմադրող օջախը։ Բայց դա ակնհայտ քիչ է։
Ունենք ռեսուրս՝ գրագետ գործիչների լավ անվանացանկ։  «Բոլոր ունակների իշխանությունը» կարևոր գաղափար է, բայց այն պետք է ստանա շարունակություն՝ ձևաչափի (ձևաչափերի) և բովանդակության տեսքով։ Մեր երկրում կա մարդկանց անվանացանկ, ովքեր կարող են ստեղծել հակաճգնաժամային կառավարման համակարգ։ Պետք է պրոցեսը տանել այդ ուղղությամբ։
 
Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային  նախագծեր խումբ
 
 

Բայդենի հեռացումով աշխարհում շատ բան է փոխվելու՝ շատ պետությունների, ժողովուրդների և հակամարտությունների ընթացքներ։ Նույնիսկ եթե հաղթի դեմոկրատ Ք. Հարիսը։ Թրամփի հաղթանակի դեպքում փոփոխությունները լինելու են ավելի սրընթաց։
Ուկրաինան սա արագ հասկացավ, և Կիևի հռետորաբանությունն օրերի ընթացքում անճանաչելիորեն փոխվեց։ Կիևը հիմա ավելի է հակված բանակցությունների ու պատերազմի արագ դադարեցմանը։ Սա ճկուն քաղաքականություն է, ինչը միանշանակ ճիշտ է։ Այլ հարց է, որ դա պետք էր հասկանալ շատ ավելի վաղ նախքան անմեղսունակ քաղաքականության հետևանքով երկիրն ավերելը։
 
Նույն խնդրի առաջ կանգնած ենք մենք՝ Հայաստանն ու Ադրբեջանը։ Մինչ ոմն հեծանվորդ փչացրեց Երևանի հարաբերությունները Մոսկվայի հետ և տեղավորվեց Արևմուտքի նժարում, Ադրբեջանն ընդունեց արևմտյան միջնորդությունը, բայց այդ ընթացքում էապես բարելավեց իր հարաբերությունները Ռուսաստանի և Չինաստանի հետ, մեղմեց լարվածությունն Իրանի հետ։
Մինչ հայ հանրությունն աշխարհի ու քաղաքականության մասին իր գավառական պատկերացումներն էր խորացնում՝ իշխանութունների և Հ1-երի օգնությամբ գոռալով «սաղ ռուսներն են մեղավոր», հակառակորդն իր շահերի բալանսավորումը հասցրեց կատարել առավելագույն արդյունավետությամբ։
 
ԱՄՆ փոփոխվող վարչակարգի և միջնորդների անհատական կազմի փոփոխման պայմաններում, Հայաստանը պետք է լինի ճկուն, եթե կուզեք՝ առանց ամոթի զգացման ճկուն։ Հնարավո՞ր է դա անել այսօր գործող բանակցողի և գործող կառավարության պայմաններում։ Գուցե ինչ-որ մասով հնարավոր է, սակայն դժվար պատկերացնելի, եթե հաշվի առնենք այսօրվա իշխանությունների անկանխատեսելիությունն ու հնարավոր կուլիսային պայմանավորվածությունները։
Ճիշտ պահին նոր բանակցողի և նոր կառավարության ի հայտ գալը կարող էր ուղղակիորեն հնարավորությունների նոր էջ բացել Հայաստանի և անգամ Արցախի համար։ Շատ պետություններ են իրենց պատմության մեջ արել նման քայլեր և շահել պատմական կտրվածքում (ներառյալ` մեր բոլոր 4 հարևանները)։
Կա կարծիք, որ ճիշտ կլիներ, որ դա արվեր պալատական պրոցեսների արդյունքում։ Գուցե ճիշտ է, բայց պալատական պրոցեսների համար նախ և առաջ պալատ է պետք ունենալ։ Մեզ մոտ այն վերածվել է պատահականությունների գավառական կայարանի։
Նոր և ճկուն պաշտոնական Երևանի պատմական անհրաժեշտությունը սուր խնդիր է, որը պետք է դառնա առաջիկա պրոցեսների առանցքը։
 
Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ


                 Անել նոր որակի քայլեր, որոնք շրջանցում են «հեծանվորդի» գործոնը
 
Վ. Օսկանյանը երեկ կարևոր խնդիր դրեց. պետք է ՀՀ իշխանություններին ստիպել՝ օրակարգ բերել արցախցիների վերադարձի խնդիրը։ Ակնհայտ է, որ իշխանությունը դա չի անելու։ Պահանջենք-չանի ու ցրվենք տներո՞վ։ Սա կնշանակի, որ հեծանվին զուգահեռ կյանք չկա. ուրեմն ստացվում է՝ կեցցե հեծանի՞վը։
Ոչ։ Կա այլ ճանապարհ.
 
1.     Նախ պետք է հստակեցնել, թե ո´վ է պահանջողը։ Տրամաբանորեն դա պետք է անի Սրբազան շարժումը, որպես այսօրվա ամենամասնակցային հանրային պրոցես։ Շարժումն արցախցիների վերադարձի հարցը պետք է դարձնի իր հիմնական պահանջներից մեկը, որն ընկալելի է ինչպես ներսում, այնպես էլ դրսում։ Դա և´ պատմական օրակարգ է, և´ներքին, և´  ընթացիկ բանակցային, որովհետև դա թույլ է տալու մեղմել մեր դեմ առաջ քաշվող ադրբեջանական ստորացուցիչ պահանջները։
2.     Արցախի նախագահի հրամանագրով պետք է ստեղծել «Վերադարձի նախարարություն» (գուցե՝ գործակալություն), որը լուրջ միավոր պետք է դառնա, այդ թվում՝ աշխատելով Օսկանյանի հանձնախմբի և միջազգային հումանիտար կենտրոնների հետ։ Սրա տակ պետք է դրվի փող և լուրջ ծրագիր։ Կարո՞ղ ենք դա համահայկական լոբբինգով դարձնել լուրջ միավոր. եթե աշխատենք՝ կարող ենք։
3.     Սեպտեմբեր 28-29 տեղի է ունենալու Մայր տաճարի վերաօծման և Մյուռոնօրհնության արարողությունը։ Այս հրաշալի միջոցառմանն անկասկած ներկա են լինելու աշխարհի ազդեցիկ հայերը, և ուշագրավ է, որ այդ արարողությունը տեղի է ունենալու Արցախի հայաթափման միամյակին։ Կարևոր է այս բոլոր ազդեցիկ հայերին ներգրավել մի տրամաբանության մեջ՝ միավորելով երեք հստակ ուղերձի շուրջ.
 
ա. Հայության օրակարգում պետք է ամրագրել արցախցիների՝ իրենց բնօրրան վերադարձի խնդիրը՝ միջազգային իրավունքի պաշտպանության ներքո։
բ. Անվերապահ աջակցություն Հայ առաքելական եկեղեցուն և Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին։
գ. Սփյուռքի և Հայաստանի միջև միասնական նպատակների ձևակերպում և սփյուռքի դերի վերարժևորում (ի հակադրություն մեր հակառակորդների ցանկությունների և գործող իշխանության տեսլականի)։
 
Կա՞ արդյոք կյանք հեծանվից զատ
 
Այս հարցն իրականում ունի մի քանի կարևոր մոդիֆիկացիա. կա՞ արդյոք կյանք հեծանվից հետո, հեծանվի վրա և հեծանվին զուգահեռ։
Ցավոք, մեր պետության վիճակը և քաղաքական մտքի պարզունակությունը անկախության 33 տարում այս հարցի վրա է։  
Ամենակարևորը երրորդ հարցն է՝ կա՞ արդյոք կյանք հեծանվին զուգահեռ. եթե այո, ապա առաջին հարցի պատասխանը միանշանակ այո է, իսկ երկրորդ հարցը դառնում է անհետաքրքիր։
Լավ, ի՞նչ անենք։ Հայաստանի շուրջ մեծ պատերազմի նախերգանքն է, Հայաստանի մասին սպառնալիքներ, պահանջներ և առաջարկներ՝ բոլոր կողմերից, մեր իշխանությունը գռեհիկ անհոգությամբ արձակուրդ է ցուցադրում։ Սրանց ինչո՞վ ենք դիմագրավում։ Հրապարակում՝ մի քանի տասնյակ հանրային   դեմքեր, մի քանի հազար՝ նույն քաղաքացիները, չընկրկող, չհանձնվող Սրբազանը։
Խնդիրն ամենևին բարոյահոգեբանական չէ, դրա հավեսը վաղուց չկա։
Որպեսզի մենք հեծանվից հետո ունենանք կյանք, պետք է հեծանվին զուգահեռ ձևավորենք լուրջ քաղաքական միտք և դրան ուղղված գործունեություն։
Պետք է ինքնակազմակերպվել և գրագետ քայլերով մինիմալիզացնել հեծանվորդի իմաստը։
Վերևում մեկ օրինակի վրա ցանկացա  ցույց տալ, որ մտածված և գրագետ աշխատելու դեպքում իրավիճակը կարելի է էապես փոխել։ Հարցերը կարելի է որակապես այլ նշաձողի բարձրացնել՝ արցախցիների վերադարձն ամրագրելով որպես հայության օրակարգ, հեծանվորդին դնելով որակապես նոր մեկուսացման մեջ, և Հայ առաքելական եկեղեցու համահայկական աջակցության շուրջ լրիվ նոր մթնոլորտ ստեղծելով։
 
Որպեսզի աշնանն ակնկալվող՝ հանրային զանգվածային ակտիվությունը չվերածվի հերթական սեզոնային սրացման, փոխել է պետք խաղի կանոնը։ Բոլորիս հայտնի են ծուղակները, որոնցով իշխանությունը հաղթում է։ Իշխանությանը պետք է դնել գաղափարական մեկուսացման մեջ, պրոցեսի հիմքում պետք է դնել գաղափարներ՝ չվախենալով, չխուսափելով ցավոտ հարցադրումներից, ոչ թե պարզապես ներկայացնել միջոցառումների աշխույժ (անգամ եթե պատկառելի) ցանկ։
 
Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ
 


Ինչ ստվերային պայմանավորվածություններ կան Ադրբեջանի հետ
 
Հայաստանյան կիսամեռած կյանքում որոշակի իրարանցում առաջացրեցին  Ադրբեջանի նախագահի ներկայացուցիչ Էլչին Ամիրբեկովի ձևակերպումները։
Բացառապես որոշ զլմ-ների, հանրային-քաղաքական գործիչների, փորձագետների մի փոքր անվանացանկի շնորհիվ Հայաստանը թեթև կենդանության նշաններ ցույց տվեց՝ իր ճակատագրի մասին արված ձևակերպումների ֆոնին։
Ակնհայտ է, որ եղել են հայ-ադրբեջանական ստվերային շփումներ՝ Արևմուտքի զգալի միջնորդությամբ, և կարծես, թե ձեռք են բերվել որոշակի պայմանավորվածություններ։
Ունեմ հիմնավոր վարկած, որ իսկապես ձեռք է բերվել ստրատեգիական պայմանավորվածություն. Ալիևն օգնելու է այս իշխանությանը՝ վերարտադրվել։ Գինը Հայաստանն է։
Ալիևը սեպտեմբերին ավարտում է իր ընտրական ցիկլերը և բանակցել է Ադրբեջանի շահերի համար։ Արևմուտքը բանակցել է իր ստրատեգիական շահերի, իսկ Հայաստանը բանակցել է հանուն Նիկոլի իշխանության։ Բանակցությունների հենց այս սկզբունքային նրբությունն էլ հնարավորություն է տվել՝ հասնել պայմանավորվածությունների։
Դրա տեխնոլոգիական ընթացքը կարող է լինել այսպիսին. մինչև Հայաստանի խորհրդարանական ընտրությունները Ադրբեջանը Նիկոլին տալիս է հայ հասարակության վրա խաղաղության էմոցիաներ ծախելու հնարավորություն, գուցե՝ ինչ-որ նախաստորագրված թղթի կտոր, մեղմված հռետորաբանություն, Հայաստանի հետ վերջնական խաղաղություն ունենալու հրապարակային խոստումներ և այլն։ Գուցե պրոքսի գործիչներով սպառնալիքներ՝ Նիկոլ մերժելու դեպքում ինչ կլինի և այլն։
Այս ամենի դիմաց Ալիևն ամենայն հավանականությամբ ստացել է իր ուզածը՝ Հայաստանյան ընտրություններից հետո, այս իշխանության վերարտադրումից հետո՝ իր ստրատեգիական պահանջների բավարարում՝ միջանցք, փախստականների վերադարձ, անկլավներ և այլն։ Չի բացառվում, որ պայմանավորվածությունները կարող են այլ որակի լինել։
Պետականության և անվտանգության թեմաներով գուշակություններ չեն անում և չեն ապավինում «գուցե պլստանք» ամենակործանարար հույսին։
Այս և այլ հրեշավոր սցենարներին դիմակայելու համար Հայաստանը պետք է դուրս գա իր անմիտ վիճակից ու քաղաքական բովանդակություն տա իր ներկային ու ապագային։ Փախստականների մեծ՝ 2.5 մլն-անոց ճամբար հիշեցնող մեր վիճակից պետք է անցնել պետություն ունեցող և պահելու որոշմամբ հասարակություն։ Իսկ սա հնարավոր է միայն նոր քաղաքական-հանրային միավորների, ձևաչափերի ստեղծմամբ, որոնք հասարակությանը կունենան ասելու և առաջարկելու բան։
Մենք չենք ուզում ընդունել, և իսկապես շատ ցավոտ է ընդունել, որ Հայաստանն այսօր արտադրում է միայն էմոցիաներ ու պարզունակ պատկերացումներ։ Ունենք ամեն ինչ՝ ռուսին, ամերիկացուն թշնամի համարող շերտեր, Իրանին ամենափրկիչ տեսնողներ, Նիկոլ անիծողներ և նախկիններին ատողներ... Էմոցիաների ամբողջ սպեկտրն ունենք։ Իսկ իրականության սթափ ընկալում ունեցող և լուծումներ տեսնող միավորների ու անհատների թիվը չափազանց  փոքր է։
Ալիև-Նիկոլ պայմանավորվածությունները, որոշակի զարգացումների դեպքում, Ադրբեջանը խախտելու է. դրան էլ պետք է պատրաստ լինել։ Եթե Մերձավոր Արևելքում լարվածությունը կտրուկ մեծանա՝ Իրանի ներգրավվածությամբ, կամ ռուս-ուկրաինական պատերազմի ծավալները մեծանան, ապա Ալիևը թքած է ունենալու թե´ COP-29-ի, թե´ ինչ-ինչ ստվերային պայմանավորվածությունների, թե´ Արևմուտքին տված ինչ-ինչ հավաստիացումնեդրի վրա, և օգտվելու է իրավիճակից։
Առաջիկա փուլի մեր խորքային խնդիրը անմիտ Հայաստանից (լավագույն դեպքում՝ էմոցիոնալ) քաղաքական Հայաստանի վերածվելն է։
 
Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ
 

Алиев поможет данной власти воспроизвестись, цена — Армения

Заявления представителя президента Азербайджана Эльчина Амирбекова вызвали определенный переполох в полумертвой жизни Армении.
Очевидно, что имели место теневые армяно-азербайджанские контакты, при значительном посредничестве Запада, и, кажется, достигнуты определенные договоренности.

У меня есть обоснованная версия о том, что, действительно, достигнута стратегическая договоренность. Алиев поможет данной власти воспроизвестись. Цена — Армения.

Алиев в сентябре завершает свои избирательные циклы и переговоры во имя интересов Азербайджана. Запад провел переговоры во имя своих стратегических интересов, а Армения провела переговоры во имя власти Никола. Именно эта принципиальная тонкость переговоров позволила достичь договоренностей.

Этот технологический процесс может быть таким: до парламентских выборов в Армении Азербайджан дает Николу возможность продать армянскому обществу эмоции мира, возможно, какой-нибудь листок бумаги, смягченная риторика, публичные обещания по части обзаведения окончательным миром с Арменией и т. д.

В обмен на все это Алиев скорее всего получил то, что хотел — после выборов в Армении, после воспроизводства данной власти, после удовлетворения своих стратегических требований: коридор, возвращение беженцев, анклавы и т.д. Договоренности могут быть и иного качества.

Для противостояния этому и другим чудовищным сценариям Армения должна выйти из своего бессмысленного состояния и наполнить свое настоящее и будущее политическим содержанием. А это возможно лишь при создании новых политико-общественных единиц, форматов, которым будет что сказать и предложить обществу.

В случае определенного развития событий Азербайджан нарушит договоренности Алиев-Никол. И к этому надо быть готовыми. Если напряженность на Ближнем Востоке резко возрастет — с вовлеченностью Ирана или возрастут масштабы российско-украинской войны, то Алиеву будет плевать на COP-29, на какие-то теневые договоренности, заверения, данные Западу, он просто воспользуется ситуацией.

Наша задача на предстоящем этапе - превращение неразумной Армении (в лучшем случае, эмоциональной) в политическую Армению.

Ваге Оганнисян
Группа Альтернативные Проекты


Մեր ստրատեգիական պրիմիտիվիզմն է մեր բոլոր աղետների հիմքում
 
 
Ինչո՞վ ենք մենք հակադարձում Մերձավոր Արևելքում ու մեր անմիջական տարածաշրջանում նոր լարվածության և պայթյունի վտանգին, բոլոր հարևանների ու հակառակորդների ակտիվ շփումներին, նրանց անդադար բաց ու ստվերային բանակցություններին, Պուտինի այցին Բաքու. հեծանվով, խաշլամայի և բանաստեղծության ֆեստիվալով, արձակուրդից դանդաղ հետ եկող (կամ չեկող) ընդդիմությամբ, և ընդհանրապես անելիքի տոտալ չիմացությամբ։
Հարավային Կովկասի անիմաստ ու անհեռանկար կույրաղիքի մեր դերին արդեն  ընտելանում ենք։ Դա, սակայն, կոպիտ մոլորություն է, որովհետև այս տարածաշրջանում մենք ոչ մեկից ավելի անհույս ու անհեռանկար չենք, եթե խելքով կառավարենք մեր երկիրը, եթե կանգնեցնենք հասարակության բարոյալքումը։
Մեծ հաշվով, մեր այսօրվա հավաքական վիճակը կարելի է կոչել ազգ-խաշլամա։
Մեր ստրատեգիական պրիմիտիվիզմն է մեր բոլոր աղետների հիմքում՝ մեր մի շարք որակներով համեմված։ Ադրբեջանը ԲՐԻԿՍԻ հայտ է ներկայացնում, մենք ոտանավոր ենք արտասանում կամ ձեռ առնում արտասանողին։ Ուղիղ չորս տարի առաջ՝ 2020-ի կռվից առաջ, բառացիորեն նույն անլուրջ վիճակն էր։
 Ունի՞ մեր ժողովուրդը պոտենցիալ՝ այս վիճակը հաղթահարելու. ունի։ Մեր մեծագույն ողբերգությունն են մեր պարզունակ էլիտաները, որոնք ուղղակի պատասխանատվություն են կրում այս վիճակի համար։ Ժողովուրդներին ո´չ փոխում են, ո´չ վռնդում, իսկ այ էլիտաներին՝ շատ հաճախ։ Մեզնից շատ ավելի վատ վիճակում գտնվող այլ հասարակություններ դա արել են ու հասել հաջողությունների։
 
Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ


 
Нашей величайшей трагедией являются наши примитивные элиты
 
Чем мы отвечаем на угрозу новой напряженности и возможного взрыва на Ближнем Востоке и в непосредственно нашем регионе, на активную коммуникацию всех наших соседей и противников, их бесперебойным открытым и теневым переговорам, визиту Путина в Баку и так далее? Наш ответ – велосипед, хашлама, фестиваль стишков, неспешно возвращающаяся (или пока нет) из отпусков оппозиция, и тотальное непонимание шагов, которые нужно предпринять.
Мы уже мало-помалу привыкаем к своей роли бессмысленного и бесперспективного аппендикса нашего региона. Но это грубое заблуждение, ведь мы ничем не безнадежнее или бесперспективнее других стран региона, вот бы нам только смочь умом управлять страной и остановить деморализацию общества.
В основе всех наших катастроф лежит наш стратегический примитивизм, в купе с несколькими нашими специфическими качествами. Ударим хашламой и поэзией по БРИКС и по созревающей войне
Азербайджан претендует на членство в БРИКС, а мы в ответ читаем стишки или высмеиваем чтеца. Ровно четыре года тому назад, перед войной 2020г. был ровно такой же неадекват с нашей стороны.
Имеет ли наш народ достаточный потенциал для преодоления этой ситуации? Имеет. Нашей величайшей трагедией являются наши примитивные элиты, которые несут прямую ответственность за сегодняшнюю ситуацию.
Невозможно поменять или выдворить народ страны, а вот с элитами это случается сплошь и рядом. Есть огромное множество примеров обществ, которые находились в еще более плачевных ситуациях, чем мы, и все же достигли успехов.
 
Ваге Оганнисян
Группа Альтернативные Проекты
 

Այսօր Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ծննդյան տարեդարձն է։ Սա առիթ է ոչ միայն շնորհավորելու, այլև նորից ընդգծելու այն կարևորագույն դերը, որ Հայ Առաքելական եկեղեցին ստանձնել է վերջին բարդ շրջանում։ Կազմաքանդված հասարակական ինստիտուտների, խեղված քաղաքացիական հասարակության ու անառողջ քաղաքական դաշտի պայմաններում Եկեղեցին մնացել է միակ կենսունակ ինստիտուտը, որը համառորեն կառչած է Հայաստանի պետական անվտանգության պահպանմանը և արձագանքում է երկրի կարևորագույն խնդիրներին։ Եկեղեցին փաստացի այն եզակի ազգային կառույցն է, որը մշտապես կենդանի է պահում Արցախի խնդիրն ու արցախցիների իրավունքների հարցերը։ Եկեղեցու բարձրաստիճան հոգևորականները չեն թաքնվում իրենց ապահով ծառայության հետևում, այլ ակտիվորեն մասնակցում են քաղաքացիական կյանքին։ Բազմաթիվ հոգևորականներ հայկական աշխարհով մեկ անուրանալի ծառայություն են իրականացնում փոխարինելով երբեմն հոգեբաններին, իրավապաշտպաններին և այլոց, օգնելով պահպանել մարդկային կարևորագույն արժեքները, հայրենիքի հետ կապը, ապագայի հանդեպ հավատը։

Россия рассматривает Южный Кавказ как новый источник потенциального кризиса и поэтому предпринимает шаги как важное направление развития и обслуживания своих стратегических интересов. То же самое, кстати, она делает в разных направлениях для обслуживания своих национальных интересов. Ошибочно думать, что она сосредоточена только на нашем регионе.

России будет очень трудно вернуть те позиции, которые она занимала до Карабахской войны. Россия очень хорошо понимает, что это просто невозможно. Турция уже на Южном Кавказе, есть подписанная Шушинская декларация, которая предусматривает сотрудничество Турция-Азербайджан совершенно иного качества, нет армянского Карабаха, и утрачены многие рычаги влияния на Азербайджан. Теперь Россия сама зависит от логистических и транзитных возможностей Турции и Азербайджана. Но, с другой стороны, сейчас активно идет формирование новой архитектуры Южного Кавказа. Возврата к старому нет, но идет серьезная борьба за новое. Это дает нам как новые возможности, так и новые риски.

Если нам кажется, что, отказываясь от важных для нас пунктов соглашения от 9 ноября, мы заставляем Азербайджан и других отказаться от важного для них пункта, то мы демонстрируем нашу абсолютную неспособность понимать межгосударственные отношения и ситуацию. Внешний мир фиксирует это очень быстро. При этом, при наличии серьезной власти у нас все еще есть возможности изменить ситуацию и выйти из статуса аппендикса Южного Кавказа. У нас есть возможность многое повернуть вспять.

Интервью полностью - по ссылке
https://hraparak.am/post/e552c2f38c0e6c0371fbf5956791481f

Ավելի մանրամասն`

https://youtu.be/bWQMJADdPyA?si=QiKHZ34sph_TEKCT


Անմտությունը դառնում է մտավոր գործունեություն
 
Ադրբեջանի  քաղաքագիտական, պետական շրջանակներում կա ձևակերպում. «Խաղաղօվկիանոսյան նավատորմը Կասպից ծով չի կարող հասնել»։ Համառոտ՝ սա Ադրբեջանի սառը հաշվարկված արտաքին քաղաքականությունն է, որի շնորհիվ այն լուրջ գործընկեր է միաժամանակ Արևմուտքի ու Ռուսաստանի համար, և նրա ազգային շահերն ու նույնիսկ հակամարդկային քայլերը դառնում են «ընկալելի»։
 
Վրաստանի վարչապետ Ի. Կոբախիձեն ասում է. «Մենք չտրվեցինք հսկայական համակարգված ճնշմանը, չբացեցինք երկրորդ ճակատ (Ռուսաստանի դեմ), չմիացանք պատժամիջոցներին, որոնք կարող էին երկիրը տանել պատերազմի և տնտեսական աղետի»։
 
Լուրջ պետությունները սիրողականներից տարբերվում են առաջին հերթին բովանդակությամբ, մտածողության առկայությամբ։ Այս ադրբեջանական,  վրացական ձևակերպումների տակ կոնկրետ նպատակներ են դրված՝ ազգային խնդիրներ, ենթակառուցվածքային լուրջ նախագծեր, անհավանական թվացող լուծումներ, մեծ փողեր, կոմունիկացիաների տարբերակներ՝ նոր ճանապարհներ, երթուղիներ և այլն։ 
 
Ինչ ունենք Հայաստանում. աշխարհի մասին գավառական պատկերացումներով մի իշխանություն, որը բոլորի հետ փչացնելով հարաբերությունները՝ աղետ բերեց մեր երկիր, և մենք այսօր գտնվում ենք ԶՐՈդաշնակից վիճակում։
 
Անմիտ պետությունները պատժվում են դաժանորեն, և նրանց անմիտ վերնախավերը կրում են ուղղակի պատասխանատվություն։
 
Ինչ է իրենից ներկայացնում այսoրվա հայաստանյան քաղաքական միտքը.  արևմտամետների ու ռուսամետների բաժանված ճամբարներ, որոնք քաղաքական գնչուների պես «դաբրոներ» են ակնկալում մոսկվաներում, բրյուսելներում, վաշինգտոններում։ Մեր հավաքական միտքը՝ անկախ որևէ ճամբարից, չի փորձում Հայաստանի հետպատերազմյան վերականգնման տեսլականը մշակել ու որևէ ռացիոնալ բան առաջարկել սեփական ժողովորդին ու արտաքին աշխարհին։ Հատուկենտ գործիչների բացառությամբ։
 
Բոլոր մտածող երկրները դնում են կարճաժամկետ և ստրատեգիական նպատակներ։ Ի՞նչ է անում Երևանը. Երևանը չկա, անլեզու, անդեմ, անիմաստ մի միավոր է, որին արդեն առանց դիվանագիտական կոռեկտության ասում են «այսպես շարունակեք` մորթվելու եք», ու Երևանը, միևնույն է, դա էլ չի հասկանում։
Մեզանում անմտությունը գրավել է բոլոր կենսական ոլորտները։ Մեր քաղաքական միտքը ազգային-ապազգային արխայիկ բարիկադավորման մեջ է։ Մենք ոչ մի ռացիոնալ նպատակ չենք դնում. սա սարսափելի իրողություն է։ Մենք այլևս չենք էլ հասկանում՝ դրսից մեզ ինչ են ասում, ուր է տանում պրոցեսը։ Մենք նույնիսկ մեր երկրով անցնելիք մի ճանապարհի կամ մի խողովակի ճիշտ տարբերակը մեզ համար չենք կարողանում հաշվարկել ու առաջ տանել։
Պետությունները և ժողովուրդները երբեք չեն հասնում իրենց նպատակներին, եթե չեն ձևակերպում այդ նպատակները։
 
Հարցը մեր մարդկային, քաղաքական ռեսուրսի մեջ է. պիտի կարողանանք ձևավորել նոր բովանդակությամբ ու նոր խաղի կանոններով վերնախավ, որը խիզախորեն կխոսի սեփական ժողովրդի հետ ու կվերցնի պատասխանատվություն, ոչ թե շարունակենք կա´մ սպասարկել «մեծարգոյին» կամ էլ կառչել դիզած հարստությունից ու սպասել հրաշքի։ Մի տարի առաջ արդեն սպասել ենք հրաշքի և ունենք կորսված Արցախ։
Կատարված ու հավանական աղետի ծավալներն այնքան սահմռկեցուցիչ են, որ հանրային կյանքում անխուսափելի է դառնում բարդ–ցավոտ հարցերի հրապարակային քննարկումը, որը հետագայում վերածվելու է լուրջ ռազբորկայի։
 
Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ


Ինչպես է պետք նշել Արցախի օրը
 
Որպեսզի սեպտեմբերի 2-ը՝ Արցախի Հանրապետության հռչակման 33-ամյակը, չլինի լացի, սգի,  դատարկաբանության, կամ կորսված հայրենիքի թեմայով երգ ու պարի օր, անհրաժեշտ է մի շարք ուղերձների հստակ ձևակերպում։
 
Հայաստանում չի կարող լինել քաղաքականություն, քանի դեռ հայկական Արցախի հարցը ձևակերպված չէ որպես քաղաքական օրակարգ, Հայաստանի հետ չեն կարող լինել հարգալից  բանակցություններ, քանի դեռ հայկական Արցախի հարցը բանակցային օրակարգում չէ։
Չի կարող լինել որևէ «Մեծարգո», քանի դեռ այս վիճակում ենք, չի կարող լինել «Առաջնորդ», որը չի հավատում հայկական Արցախին։
Մենք չենք կարողանալու ոտքի կանգնել, քանի դեռ մեր հավաքական միտքը որպես ազգային երազանք չի ձևակերպել հայկական Արցախի տեսլականը։ Մեզ լուրջ չեն վերաբերվելու այնքան ժամանակ, քանի դեռ ռացիոնալ, սառը հաշվարկված ծրագրեր չունենք, թե ինչպես հասնել երազանքին, ինչպես երազանքը վերածել ռացիոնալ ծրագրի։
Այսօրվա միջազգային կոնյունկտուրան և ՀՀ կենսական շահը պահանջում են, որպեսզի Հայաստանը հայկական Արցախի հարցը վերադարձնի օրակարգ։
Մենք իրավունք չունենք խոսելու արժանապատվությունից, քանի դեռ հանդուրժում ենք մեզ այս օրին հասցրած իշխանությանը։
Մենք չենք կարող մեզ համարել պատմական մեծ ժառանգության կրողը, եթե էլեմենտար չենք հիշում, որ ընդամենը 4 տարի առաջ հեծանվով Սոթք-Քարվաճառով հասնում էինք Արցախ։
Մենք ճոխ սեղանների շուրջ, թանկ հագուստների մեջ և դիզած գույքի ֆոնին չենք կարողանալու ունենալ սովորական, կենցաղային երջանկություն, քանի դեռ Բաքվի բանտերում ունենք հայորդիներ, և հայը գտնվում է այսքան խեղճացած վիճակում։
 
Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ
 


Чтобы 2 сентября – день провозглашения Арцахской республики, в Армении не превратился в день плачи, скорби, пустословия или же песни и пляски по поводу потерянной родины, нужно четко сформулировать несколько посланий – для общества и для остального мира.
Не может в Армении быть политики, пока вопрос Нагорного Карабаха не сформулирован в рамках политической повестки. С нами никто не будет вести настоящие переговоры на уважительных тонах, пока в повестку этих прерговоров не внесен вопрос НК.
Не может быть никакого “Достопочтенного премьера”, пока мы в такой ситуации, и никакого “лидера”, который не верит в армянский Арцах.
Мы не сможем встать на ноги, пока в нашем коллективном мышлении не сформулировалось видение армянского Арцаха как единой армянской мечты. К нам не будут серьезно относиться, пока у нас не будет рациональных планов по достижению этой мечты, по тому –как превратить мечту в рациональный проект.
Сегодняшняя международная коньюнктура и жизненные интересы Армении требуют возвращения вопроса армянского Арцаха в нашу повестку. Мы не имеем права говорить про достоинство, пока терпим эти власти, приведшие нас к такой ситуации.
Мы не можем считать себя носителями великого исторического наследия, если элементарно уже не помним, что всего 4 года назад тем же велосипедом можно было проехать в Арцах через Сотк-Карвачар.
За обильными столами, в брендовых одеждах и на фоне всколотого богатства мы не сможем иметь простое, обыденное счастье, пока в бакинских тюрьмах находятся наши соотечественники, пока мы все находимся в такой униженной ситуации.
 
Ваге Оганнисян
Группа Альтернативные Проекты


Ինչպես հակադարձել հայ-ադրբեջանական համատեղ ասուլիսին
 
Երեկվա ասուլիսում հնչել են ծայրահեղ վտանգավոր գաղափարներ։ Դրանց զարգացումը հնարավոր է կանխել, եթե լինի գրագետ հակադարձում։ Ամենավտանգավորը կլինի գրագետ հակադարձման բացակայությունը։
 
Ֆիքսենք, որ սա համատեղ ասուլիս էր՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների։ Անմիջապես ասուլիսից հետո Նիկոլի բոլոր ձևակերպումները սկսեցին կրկնել ու ամրապնդել ովքե՞ր. Ադրբեջանի պաշտոնյաները։
 
Մնացած անհրաժեշտ հակադարձումների մասին՝ կետ առ կետ.
 
1.     Արցախի իշխանություններն իրենց ուղղված ծանրագույն մեղադրանքներին  վերջապես պարտավոր են հստակ ու բաց պատասխանել՝ ինչի՞ց սկսվեց շրջափակումը, ի՞նչ անդառնալի հետևանք ունեցավ Փաշինյանի Պրահայի հայտարարությունը, ի՞նչ մենակություն էր զգում Արցախը շրջափակման 9 ամիսներին, ինչպե՞ս էր զգացվում ՀՀ իշխանությունների բացակայությունն այդ վճռորոշ փուլում, ինչպե՞ս էր Արցախը մենակթողնվել՝ իր վրա վերջին հարձակման ժամանակ, ի՞նչ հիմնավորված կասկածներ կան առ այն, որ Հայաստանը տեղյակ էր Արցախի վրա հարձակման մասին և նախապես տվել էր դիտորդ մնալու հավաստիացում։ Պետք է վերջապես խոսել Արայիկ Հարությունյանի հրաժարականի ու նրա կատարած ֆունկցիաների մասին։ Արցախի պահով մեզ համար մութ կետեր չպետք է մնան, այլապես Նիկոլը բոլոր այդ կետերն օգտագործելու է ի վնաս արցախցիների և ի շահ իր իշխանության պահպանման։
2.     Ռուբեն Վարդանյանի ընտանիքը և Ռ. Վարդանյանի համակարգերը (եթե դրանք դեռ կան) պարտավոր են կոշտ արձագանքել ասուլիսի ընթացքում նրա հասցեին արված հարցադրումներին։ Այդ արձագանքը պետք է ստանա միջազգային հնչեղության։ Անթույլատրելի է, երբ թշնամու բանտում գտնվող, գերեվարված մարդու մասին ստոր ակնարկներով հարցադրումներ է հնչեցնում երկրի ղեկավարը։ Դրանք Ալիևի բառերն էին։ Պատանդի վիճակում գտնվող քո քաղաքացու, քո հայրենակցի մասին նման բան անելը բարոյական նեխման դրսևորում է։ Շատ կարևոր է, որ Վարդանյանի ընտանիքի, միջազգային ու հայկական շրջանակների կողմից հստակ դիրքորոշում ձևակերպվի սրա հանդեպ։
3.     Հայաստանի ընդդիմությունը (առաջին հերթին՝ խորհրդարանական)պետք է պարզ ֆիքսի տեղի ունեցածը. ամեն ինչ հուշում է, որ ձեռք է բերվել ստրատեգիական պայմանավորվածություն Նիկոլի ու Ալիևի միջև՝ «վերարտադրում զիջումների դիմաց»։ Ադրբեջանի ու նրա հետ ուղիղ բանակցությունների շուրջ ասուլիսում հնչած բոլոր հիմնական ձևակերպումները դրա մասին են խոսում։ Ալիևն օգնելու է, որ Նիկոլը վերարտադրվի, իսկ դրանից հետո ստանալու է այն ամենը, ինչ ուզում է։ Նիկոլը հենց դրա´ համար է մերժում բանակցություններում միջնորդի գոյությունը։ Այո, միջնորդի դեպքում Հայաստանն ավելի շահեկան դիրքերում կլիներ իր շահերը պաշտպանելիս, և Ալիևի անվերջ պահանջները կզսպվեին, բայց այդպես հնարավոր չէր լինի Ալիևի հետ ձեռք բերել սեփական իշխանության վերարտադրությանն աջակցության պայմանավորվածություն։ Այս ընթացքը տանում է Նիկոլի վերարտադրման ընտրությանը՝ հերթական, թե արտահերթ, տեխնիկական հարց է։ Ժամանակն է սրա մասին բաց խոսելու, որպեսզի խափանենք այս սցենարը՝ օրենքով թույլատրելի բոլոր միջոցներով։ Եթե իհարկե կա կամք և ցանկություն՝ դա անելու։
4.     Հանրային կյանքի կարևոր դերակատարը՝ Սրբազան շարժումը, զարգացումներին համարժեք լինելու համար պետք է շատ արագ վերլուծի ասուլիսում հնչեցված վտանգավոր թեզերը՝ հասարակության առաջ դրանց քաղաքական և բարոյական ճիշտ պատասխանները ձևակերպելու և դրանց իրականացման տապալումը սկսելու համար։
5.     Նիկոլը Արցախն ընկալում է որպես Քառակուսի մետր կամ ֆինանսական դոտացիայի հոդված։ Նա այդպես էլ չի հասկանում՝ Արցախը ինչ է, ինչ ասել է հայրենիք, Ամարաս, Գանձասար, հարազատի՝ ամուսնու, կնոջ, ծնողի, երեխայի գերեզման, տաք տուն, երեխայի օրորոց, տանը թողնված թանկ հուշ,  հայերեն գրված գրատախտակ, երեխայի դպրոց ու մանկապարտեզ, բակ, ծառ, թուփ, կյանք, հանդ, մանկություն, երազանք… Նա չի հասկանում և չի հասկանալու, դրա համար էլ էդպես ի միջի այլոց է խոսում արցախահության վերադարձի գաղափարի մասին։ Բայց հարյուր հազարավոր մարդիկ հասկանում են։ Այս հասկացողները չե՞ն վիրավորվում նրա պահվածքից։ Ինչպե՞ս է դրսևորվում այդ վիրավորվելը։ Սա պետք է լուծենք։ Բարոյական հասարակություններն ունենում են վիրավորվելու հատկություն, ու նման արտահայտություններ լսելուց հետո դրանց հեղինակին «Մեծարգո» ասողների շարքերը կտրուկ խարխլվում են։
 
 
Վահե Հովհաննիսյան

Այլընտրանքային նախագծեր խումբ


Ազնիվ ու ռացիոնալ խոսակցության պահանջով
 
Եթե մենք շարունակենք այս լրջությամբ և մակերեսայնությամբ պատկերացնել մեր վիճակը և անելիքները, ապա որոշ ժամանակ անց սեպտեմբերի 21-ը նշելու ենք Արցախի սեպտեմբերի 2-ի պես՝ ինչ-որ մի տեղ, ինչ-որ մի կերպ։
Այս սեպտեմբերի 21-ին օրեր են մնացել, փորձենք այս օրերն օգտագործել մի քանի բարդ հարցի հնարավորին չափ ազնվորեն պատասխանելու ու ռացիոնալ լուծումներ գտնելու համար։
 
Ինչպե՞ս ստացվեց, որ անկախ պետության 33-րդ տարում քաղաքական-հանրային պրոցեսներն առաջնորդում է հոգևորականը։ Սա խոսում է պետության խորքային տապալումների մասին։ Թվում էր՝ կար բավարար ժամանակ, որ ձևավորվեին քաղաքական անհրաժեշտ ինստիտուտներ, քաղաքական պայքարի ավանդույթներ, հանրային կյանքի-բանավեճի-համակեցության նորմեր և այլն։ Ֆորմալ ամեն ինչ ունեինք՝ Սահմանադրություն-օրենքներ-պետական կառույցներ-կուսակցություններ-ծրագրեր-անվտանգության հայեցակարգ-ազգային երազանք-հռչակված նպատակներ և այլ և այլն։ Ու հանկարծ պարզվեց, որ այս ամենը բուտաֆորիկ է։
Եթե միջավայրն է ծնում առաջնորդ, ապա պետք է փորձենք հասկանալ միջավայրը, որքան էլ այդ պրոցեսը լինի ցավոտ՝ ինքնաճանաչման տեսանկյունից։
Հասարակության վիճակ, առաջնորդության որակ, ինստիտուտների վիճակ, ազգային պոտենցիալ։ Մեզ սպառնում են վերացնել, էթնիկ զտում իրականացնել մեր իսկ երկրում, ջարդել մեր պետականությունը։ Գործի կեսն արել են, պատրաստվում են շարունակությանը։ Մենք կդառնանք առաջին պետությունը,  որը տեսնում է աղետը ու հանդարտ սպասում դրան՝ խաղաղ աշխատող խորհրդարանի ու ֆորմալ առկա քաղաքական ինստիտուտների պայմաններում։
Մինչև սեպտեմբերի 21-ը՝ անկախության 33-ամյակը, փորձելու եմ այս հարցերը հաջորդաբար դարձնել քննարկման առարկա։ Այս դժոխքից դուրս գալու համար պետք է հնարավորին չափ ազնիվ լինել՝ մեր մասին, իրար հետ։ Հանրային դաշտում արդեն նշմարվում են այդ բաց խոսակցության ծիլերը, ու դա շատ կարևոր է։ Պրոցեսը կարևոր է։
Ռացիոնալ ազնվությունն այն նախապայմանն է, որը թույլ կտա կոնսոլիդացնել ազգային առողջ պոտենցիալը՝ կասեցնելու համար հնարավոր ամենամեծ աղետը։
 
 
Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ