ЖНІ́ВЕНЬ (žnivień)
(назоўнік, мужчынскі род)
⠀
Восьмы месяц года, апошні летні месяц.
⠀
🔸Быў канец жніўня — час, калі сьпяшаліся на вучобу студэнты, вярталіся ўдзельнікі шматлікіх экскурсій, людзі, якія адпачывалі на курортах. (Даніленка).
#словы_Ж

Як завецца па-беларуску "грецкий орех"?

А вось гэтак:

🔸Валоскі арэх.

✏️Валах — старая назва раманскіх народаў.
#словы_В

Тлумачыць Юрась Бушлякоў:

"Пагаворым сёньня пра два беларускія словы — ДАХ і СТРАХÁ.

🔸Гаворачы па-беларуску, мы, як правіла, ужываем абодва названыя словы — і спаконвечную нашую "СТРАХУ", і вельмі даўняе пазычаньне зь нямецкай "ДАХ". У жывой народнай мове крытую саломай страху вясковай хаты могуць назваць і дахам, а, скажам, двухсхільны чарапічны дах камяніцы — страхою. Ніколі не назавуць страхою хіба толькі плоскі дах, прыкладам, дах гарадзкога шматпавярховіка.

🔸Нельга не прызнаць, што многія носьбіты беларускай літаратурнай мовы звычайна асацыююць страху толькі з саламяным пакрыцьцём, называючы кожную інакшую верхнюю частку будынку дахам. Такое вузкае разуменьне страхі дыктуюць акадэмічныя расійска-беларускія слоўнікі: чытаем там, што страха — гэта тое, што з саломы або чароту. Іншыя нарматыўныя даведнікі, да прыкладу, тлумачальныя слоўнікі, у большай ступені ўлічваюць факты аўтэнтычнай беларускай мовы, дапускаючы ўжываньне слова страха таксама й на абазначэньне даху, крытага, скажам, шыфэрам або чарапіцаю (дахоўкаю).

Гэтак:

📍У літаратурным маўленьні вельмі шырока можна выкарыстоўваць назоўнік дах — называць гэтым словам самыя розныя паводле формы й матэрыялу верхнія часткі будынкаў.
📍Страхою можам назваць няплоскі дах — ня толькі вясковае хаты, але й сучаснага катэджу.

Гаворым па-беларуску:

🔸дах гаража, дах палацу,
🔸шыфэрны дах або шыфэрная страха,
🔸двухсхільны дах мураванкі або двухсхільная страха мураванкі,
🔸саламяная страха."

ГРÓНКА (gronka)
(назоўнік, жаночы род)

Скопішча пладоў або кветак на адной галінцы.

🔸️Неяк адразу пацяжэлі ад .. крывянога соку гронкі каліны. (Пасьлядовіч).
🔸️За платамі заблытаныя дажджом і набрынялыя гронкі бэзавых кветак. (Карпюк).
#словы_Г

ПАРАСÓН (parason)
(назоўнік, мужчынскі род)

1. Прыстасаваньне для засьцярогі ад дажджу і сонца ў выглядзе замацаванага на палцы складнога каркаса, абцягнутага матэрыялам.

🔸️Сыпаў дождж, і над галовамі людзей раскрываліся чорныя парасоны. (Арабей).
🔸️Каля домікаў стаялі плеценыя крэслы і столікі пад вялікімі каляровымі парасонамі. (Шамякін).

2. Тое, што па форме нагадвае такое прыстасаваннне.

🔸️Спускаліся ў паветры белыя парасоны парашутаў. (Лынькоў).
🔸️Над дзюнамі над соннымі сасонкі — парасонамі. (Вялюгін).
🔸️Сінее ў далечы загон,
Рака між вольх пятляе,
Нябёс блакітны парасон
Вісіць шатром над краем. (Матэвушаў).

3. Стрэшка над чым-н.

4. Спэцыяльны тэрмін: суквецьце з некалькіх кветак на кветаножках, якія разыходзяцца прамянямі ад верхавіны сьцябла.

🔸️Зь першае кветкі
На другую,
Праляцеўшы трохі, — скок! Парасон яе прыгнула,
Запусьціла хабаток [пчолка]. (Калачынскі).

СЫСУН (sysun)
(назоўнік, мужчынскі род)

1. Дзіцяня млекакормячай жывёліны, якое сьсе маці.

🔸️Цётка Палагея, трымаючы за заднія ногі чорнагаловага сысуна, тройчы лінула на яго вады з кубка. (Ермаловіч).

2. Размоўнае слова, жартаўлівае слова, жартаўлівы выраз: маленькае дзіця; немаўля.

3. Размоўнае слова у іранічным сэнсе: малады, нявопытны ў якой-н. справе чалавек.

4. Толькі множны лік (сысуны, -оў). Тое, што і млекакормячыя.
#словы_С

Ці памятаеце Вы гэтае цудоўнае беларускае слова? 🥰

Знайшлі адпаведнае відэа 😻

Гэтаксама перакладаецца як ''канючить''.
⠀
КА́НЬКАЦЬ
(дзеяслоў | незакончанае трываньне)
⠀
Размоўнае слова: назойліва прасіць аб чым-н., скардзіцца на што-н.
⠀
🔸Як ні канькала, ні маліла, ня даў каня ў нядзелю завезьці парсючка ў Лашычы. (Хадкевіч).
🔸Марта ішла сьледам, крыху супакоіўшыся, але ўсё яшчэ не пераставала канькаць аб сваіх патрэбах. (Броўка).
#словы_К

МЯТЛІК (miatlik)
(назоўнік, мужчынскі род)

1. ‑у. Тое, што і метлюжок — шматгадовая травяністая расьліна сямейства злакавых.

🔸️Раса была і на доўгім кавылі, на пушыстым мятліку, на пунсовых чашачках макаў. (Даніленка).

2. ‑а. Абл. Матылёк.

🔸️На сіні званочак за дарогай сеў мятлік — карычневы, з белымі кропкамі на крыльцах. (Савіцкі).

3. Від гальштука.
#словы_Г

ФАЛЬБÓНА (fal‌bona)
(назоўнік, жаночы род)

Палоска матэрыялу, прышытая зборкамі да спадніцы, фартуха і пад.

🔸️Увайшла бабуля ў старамоднай, з мноствам фальбон, шырачэзнай спадніцы і гэткай жа старамоднай кофце. (Васілёнак).
#словы_Ф

Беларуская мова настолькі багатая, што нават нашыя коцiкi ня толькi мяўкаюць...

Як сказаць па-беларуску "Один на один" ці "тет-а-тет"?

Проста!

🔸️сам-насам
#словы_С

ВÉРАСЕНЬ (vierasień)
(назоўнік мужчынскі род)
⠀
Дзевяты месяц года.
⠀
🔸Быў канец верасьня, і маладыя бярозкі на ўзьлесьсі стаялі ў залатым убраньні. (Шамякін)
⠀
❓ Ці любіце вы восень?
#словы_В

ШУФЛІК (šuflik)
(назоўнік, мужчынскі род)

Памяншальна-ласкальная форма да шуфель; невялікі шуфель (шырокая, глыбокая лапата, прызначаная, галоўным чынам, для перасыпаньня сыпучых рэчываў.).

🔸Барыска меў свой невялічкі шуфлік і старанна «памагаў» мацеры. (Васілёнак).
#словы_Ш

✏️"Шуфель" — даўні германізм (ням. "Schaufel" — рас. "лопата").

Праўда ж, нашае "на пальчыках ног" гучыць прывабней? 😏🤍

ДЫ́БАЧКІ (dybački)
(назоўнік, множны лік)
⠀
У выразах: НА ДЫБАЧКАХ або НА ДЫБАЧКІ — на кончыках (на кончыкі) пальцаў ног (падысьці, стаць і пад.).
⠀
🔸Даніла падкраўся на дыбачках ззаду да Маланьні, каб яна не пачула — папужаць яе надумаўся. (Капыловіч).
🔸Алаіза ўзьнімалася на дыбачкі, каб убачыць, хто нясе сьцяг. (Арабей).

СПАКВАЛЯ (spakvala)
(прыслоўе)

Размоўнае слова: паступова, патроху; марудна, павольна.

🔸️Ноч спакваля ахінала зямлю. (Асіпенка).
🔸️Сучча трашчала, языкасты касьцёр займаўся спакваля. (Лойка).
🔸️Асобныя лісты, пачырванеўшы, абрываюцца і спакваля падаюць на дарогу. (Скрыган).
#словы_С

🐌 Наконт смоўжыкаў і сьлімачкоў часта вядуцца спрэчкі. Слоўнікі гэтаксама адназначнага адказу на пытаньне, ці ёсьць паміж імі розьніца, не даюць.

Гэтак, існуе два варыянты:

1️⃣ Смоўж — малюск без ракавіны,
Сьлімак — малюск, які мае ракавіну.

2️⃣ (гэтага варыянту прытрымліваемся і мы):
смоўж = сьлімак (рас. "улитка")

📍А яшчэ, думаецца нам, нездарма, існуе беларуская народная прымаўка:

🔸️Смоўж паўзе, пачаканку вязе (рас. "Улита едет, когда-то будет").

📧Што можна сказаць дакладна, дык гэта тое, што знак @ па-беларуску прынята называць СЬЛІМАКОМ

СМОЎЖ (smoŭž)
(назоўнік, мужчынкі род)

🔸️Смоўж мокры, як скручаны сьлівень,
Ляжаў, павялічаны шклом. (Калачынскі).
🔸️[Алёша:] — Ведаеш, Рая... Мне страшэнна не падабаецца, што гэты прылізаны смоўж, — кіўнуў ён у бок Арэшкіна, — гэты Хлестакоў жыве ў вас... (Шамякін).
#словы_С