Працягваем пра гісторыю беларускага сацыялізма/сацыял-дэмакратыі.

Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (БСДП), эсдэкі — палітычная партыя на Беларусі ў 1918—1924 гадах. Папярэдніцай БСДП была Беларуская сацыялістычная грамада (БСГ), якая ўяўляла сабой блок народнікаў і марксістаў. У 1915 на тэрыторыі Беларусі, акупіраванай нямецкімі войскамі, марксісты (І. Луцкевіч, A. Луцкевіч, Цётка і інш.) выйшлі з БСГ і ўтварылі Беларускую сацыял-дэмакратычную работніцкую групу (БСДРГ).

Пасля расколу БСГ (красавік 1918) частка беларускіх марксістаў, якія дзейнічалі ва Усходняй Беларусі, аб'ядналіся з БСДРГ і ўтварылі з ёю БСДП. Асноўныя прынцыпы БСДП — свабода, роўнасць, братэрства, дэмакратыя, прававая дзяржава. Сацыяльная база — кваліфікаваныя рабочыя, адукаваныя сяляне, рамеснікі, інтэлігенцыя. Актыўнымі дзеячамі партыі былі І. Краскоўскі, А. Луцкевіч, І. Луцкевіч, Я. Лёсік, С. Рак-Міхайлоўскі, A. Смоліч, Б. Тарашкевіч.

Праект праграмы БСДП складзены ў 1919 А. Смолічам. У адпаведнасці з вучэннем К. Маркса партыя лічыла, што пераход да сацыялізму магчымы толькі ў высокаразвітай краіне. Прызнаючы вучэнне аб класавай барацьбе, БСДП меркавала, што да сацыялізму можна прыйсці шляхам рэформ. He адмаўляючы ідэі дыктатуры пралетарыяту, члены БСДП лічылі, што ўстанаўленне палітычнай улады рабочага класа будзе магчыма толькі тады, калі ён складзе большасць насельніцтва і пераможа на дэмакратычных выбарах. У галіне сельскай гаспадаркі БСДП стаяла за нацыяналізацыю памешчыцкай, манастырскай і царкоўнай зямлі і перадачу яе беззямельным і малазямельным сялянам. Пры гэтым не выключала магчымасці выкупу памешчыцкай зямлі дзяржавай, што не пярэчыла вучэнню Маркса. Прапаноўвала перадаць сялянам зямлю ў пажыццёвае карыстанне з правам перадачы ў спадчыну. Партыя выступала за развіццё кааперацыі ў вёсцы. Яна лічыла, што кааперацыя рыхтуе рэальных практычных працаўнікоў і арганізатараў будучага сацыялістычнага ладу. Развіццё сельскай гаспадаркі разглядалася як неабходная ўмова развіцця прамысловасці. БСДП лічыла, што для сацыялізацыі вытворчасці на Беларусі яшчэ не было ўмоў, і папярэджвала, што неадкладная сацыялізацыя можа прывесці да «бюракратычнага сацыялізму», эканамічнай катастрофы. У праекце праграмы прадугледжваўся комплекс эканамічных мер для барацьбы з эксплуатацыяй на вёсцы, а таксама меры сацыяльнай абароны рабочых. На думку эсдэкаў, усе рэформы можна ажыццявіць у свабоднай і дэмакратычнай краіне. БСДП прапаноўвала ўвесці ўсеагульнае, роўнае і прамое выбарчае права з тайным галасаваннем, забяспечыць свабоду слова, друку, сходаў, партый, арганізацый, сумлення, недатыкальнасць асобы і жылля, тайну перапіскі, аддзяленне царквы ад дзяржавы. Усе гэтыя меры павінны былі служыць вызваленню чалавека з паднявольнай адміністрацыйнай апекі. БСДП выступала за незалежнасць Беларусі як дэмакратычнай рэспублікі. Мэтай партыі было зрабіць свой народ паўнапраўным членам інтэрнацыянальнай сям'і. Эсдэкі былі ўпэўнены: вольны ад эксплуатацыі народ будзе выяўляць сваю творчасць у нацыянальных формах; задачай сацыялізму з'яўляецца не знішчэнне нацыянальных асаблівасцей, a іх культываванне; прагрэс павінен весці не да асіміляцыі народаў, a да найвышэйшай формы іх згоднага жыцця, да працоўнага інтэрнацыянала. Ваенныя падзеі перашкодзілі БСДП правесці ўстаноўчы з'езд і зацвердзіць праграму.

У БССР дзейнасць партыі была спынена арыштам яе актывістаў у сакавіку 1921. Я. Лёсік, А. Смоліч і інш. былі рэабілітаваны і працавалі ў навуковых і навучальных установах. У Заходняй Беларусі БСПД знаходзілася ў апазіцыі да польскага ўрада. Прытрымлівалася легальных, парламенцкіх форм барацьбы. Удзельнічала ў стварэнні Блока нацыянальных меншасцей, які на выбарах у сейм у лістападзе 1922 атрымаў 28% галасоў. У 1922 у БСДП аформілася больш левае крыло на чале з С. Рак-Міхайлоўскім — Беларуская партыя незалежных сацыялістаў (БПНС). Пазней да яе далучыўся Б. Тарашкевіч. У 1925 БПНС амаль цалкам злілася з КПЗБ. Ад БСДП засталася вузкая група інтэлігентаў на чале з A. Луцкевічам, які называў партыю штабам без арміі. Асноўныя прычыны распаду БСДП — практычная адсутнасць у Заходняй Беларусі буйной прамысловасці і кваліфікаванага нацыянальнага рабочага класа, інжынерна-тэхнічнай інтэлігенцыі, палітычныя рэпрэсіі ў БССР, сацыяльная і нацыянальная палітыка польскага ўрада, якая штурхнула значную частку беларускіх сацыялістаў на шлях больш радыкальнай барацьбы.

"Судьба Беларуси полностью зависит от результатов мирных переговоров. Нет уверенности в том, что оккупированная часть Беларуси будет воссоединена с остальной её частью в случае, если на мирной конференции не будет представителя белорусского народа"

Рэзалюцыя канферэнцыі ваяроў-беларусаў Пятраградзскага гарнізона, 11-14 лістапада 1917 г.

Не вельмі разумею, калі людзі здзіўляюцца, што можа быць некалькі народаў с падобнымі назвамі. Беларусаў нярэдка называлі у Сярэднявеччы русінамі, рускімі людзьмі, русью (хоць была і саманазва па падданству "літвін"), а мову рускай. Хаця народ ужо тады разумеў сваю розніцу ад суседзяў, а наша руская мова адрознівалася ад суседскіх.
Ёсць сучасны прыклад славенцаў і славакаў. Што адны што другія называюць сябе літаральна "славянамі", але маюць свае культуры, дзяржавы і мовы. Ёсць русіны і рускія, якія маюць вельмі розную гісторыю (пасля распаду Русі), і даволі далёкія адна ад адной мовы, але называць сябе літаральна "русью". Увогуле тэрмін Русь вельмі шырокі, чуць меней за тэрмін "славяне".

Нацыянальныя праекты пачала ствараць інтэлігенцыя ў 19-20 стст. І пачалі змагацца за розум сельскага насельніцтва (большасці) некалькі нац. праектаў: ​​заходнерускі, польскі і беларускі. У Сярэднявеччы і Новы час было падданства, рэлігія і саслоўе. Што такое нацыя людзям пачалі тлумачыць у 19 стагоддзі людзі з добрай адукацыяй. Былі аб'ектыўныя фактары этнасу - мова і іншая культура. Нават тутэйшае самавызначэнне было, што мы бачым па фальклорным даследаванням 19 ст. На гэтым падмурку пачалі ствараць нацыянальныя праекты. Увогуле кожны і цяпер вольны выбіраць яго сабе. Тут няма адной ісціны для ўсіх.

Не ведаю чаму такі рэзананс займела відэа прафесара І. А. Марзалюка пра Каліноўскага. Ніякай апалогіі Каліноўскага там няма, толькі аб'ектыўны погляд. Каліноўскі - не беларускі нацыяналіст, а літвін польскай культуры (рэгіянальнае самвызначэнне). Каліноўскі не выступаў за незалежнасць Беларусі, а быў за федэратыўную Рэч Паспалітую. Каліноўскі называў паўстанне 1863 г. польскім. Паўстанне Каліноўскага было перш за ўсё сацыяльным, а не нацыянальным і тым больш не беларускім нацыянальным. І. А. Марзалюк нават назваў Каліноўскага такім жа "вешацелем", як называюць Мураўёва і сказаў, што ён не можа быць нацыянальным героем беларусаў, праз сваю нянавісць да праваслаўя.

Гэтая інфармацыя паказвае, што ў беларусаў у 19 ст. ужо была мясцовая самаідэнтыфікацыя. Хоць беларусы не называлі сябе беларусамі. Адзінай саманазвы не было, яе потым дала інтэлігенцыя, якая сфармулявала беларускі нацыянальны праект і ідэю. Беларуская народнасць была аб'ектыўна: была мова, было мясцовае самавызначэнне, была тэрыторыя кампактнага пражывання на працягу многіх вякоў. Но нацыі шчэ не было.

Слоўнік Насовіча

Больш разнастайнасці ў кантэнт 🙃

Будзе і аўтамабільная рубрыка 🚙