Жимма «Нохчалла» хьокъехь

НОХЧОЧУН СИЙЛАЛЛИН КОДЕКС

«Нохчо» цӀаро, къомах хиларал совнаха, бӀешерашкахь дуьйна схьадогӀучу Нохчаллин гӀиллакх-оьздангаллин кодексехь билгалдаьхначу стеган син-оьздангаллин низам гойту.

Нохчо – Ийманан стаг ву – Цхьана Делах тешар, нийсачу дайша диначу весеташна тӀехь чӀогӀа а, хадам боллуш а лелар, дин, доьзалан йукъаметтигаш, дуьненна хьалха къоман дика сурт хӀоттор, дахаран хьал, дегӀан а, гӀиллакх-оьздангаллин могашалла а доккхачу маьӀнехь латтош.

Нохчочо шен а, доьзалан а, тайпанан а хьашташ къоман хьашташна хьалха ца хӀиттадо. Нохчо дерриг а къоман хьалхара меттиг дӀалацаран ойланца лелаш ву.

Жимма «Нохчалла» хьокъехь

ГӀИЛЛАКХ долчо:

• ХӀума йууче кхаьчнехь, эхь ца хеташ цаьрца кхача боькъур бу, болх бече кхаьчнехь, кӀелхьара ца вуьйлуш, царна гӀо а дийр ду;

• Цхьа хӀума дечунна а, гӀо оьшучунна а гӀо дийр ду;

• Шел воккха волчунна уллехь лелар вац, цунна аьтту агӀор а, цунна хьалха а хӀоьттина;

• Воккхачун некъ хадор бац;

• Воккханиг лаьтташ велахь, охьахуур вац;

• Шел цхьа де бен а воккха воцчун
сий дийр ду! Ткъа шел цхьа де бен а жима воцчунна шен сий дан гӀо дийр ду цо, цунна ца девзаш долу хӀуманаш дуьйцуш.

Немного о «Нохчалла»

ФАКТОР СВОБОДЫ У ЧЕЧЕНЦЕВ

«Свобода» в чеченском восприятии значит неизмеримо больше, чем говорят о ней традиционные представления в сознании многих других народов.

Свобода для чеченцев — не только философия их существования (что, в общем-то, естественно для большинства народов), поскольку именно через это понятие выражаются многие нормы непосредственной жизни и быта людей. Лучше всего это можно показать на примерах из повседневного общения.

Во время приветствия чеченцы говорят: «Марша вог1ийла» (мужчине) и «Марша йог1ийла» (женщине). Смысл этих выражений таков: с прибытием тебя здесь (у этого дома, места встречи и т. д.) ожидают (гарантированы) полная свобода, мир и благоденствие.

Непосредственный перевод этих слов с чеченского выглядит так: «Марша» — свобода и «вог1ийла, йог1ийла» — прибытие (как производное чеченского глагола «г1о» — идти).

Немного о «Нохчалла»

Роль женщины в чеченском обществе

Историческая традиция чеченского народа определила для своей женщины значительное место. Об этом говорят фольклорные и литературные источники.

За замужней женщиной никогда не устраивали мелочной опеки. Она, обычно, не давала для этого никакого повода, во-первых, потому, что выходила замуж по любви, пользовалась уважением в семье и немалыми правами.

На страже чести и достоинства женщины стоял в Чечне и Мехк-Кхел, который сурово карал за оскорбление женщины не только поступком, но и словом. Двоеженство в Чеченском обществе было редким явлением.

С её мнением считались все. За оскорбление женщины расплачивались кровью. Чеченский народ имеет трудную историю, тяжелую судьбу. И чеченка всегда брала на себя в равной с мужчиной степени ответственность за нее. Вот почему активная жизненная позиция — это характерная черта и современной чеченской женщины.

Жимма «Нохчалла» хьокъехь

Ловзар

Охьаховшаран, мехкарий-кIентий дIанисбаларан ловзаран кеп синкъерамехь йерриг йу. Амма синкъерамехь тидам тIе ца боьдуш дуьсург кхузахь гучудовлу.

Иза тхевнна кIелахь дIахьуш цахиларе терра, мехкарий дIанисбо йа малхбалехьа йа къилбехьа, аьттоне хьаьжжина. Нагахь санна нах рагIуна кIелахь ховшийна а боцуш, малх совбаьлла хьал хIуттуш меттиг нисйелча, царна тIехула гата лоцу.

Дукха мехкарий гулбелла, иштта дуккха кегийра нах баьхкина меттиг нисйелча, церан шишша-кхоккха могIа бан безаш хуьлу. Йуьртара мехкарий хьалхара могIанехь охьаховшу, зудабераш йукъабаьхкина йурт, йурт гена мел хуьлу а, уьш дIанисбен могIа ловзаран йукъана гена хуьлу.

Кегийра нах дIанисбалар хIинцца дийцинчунна нийсса бIостанехьа нисло, генара баьхкинарш хьалха ховшу, йуьртарнаш – мелла а тIехьа оцу могIанашкахь. Хьалха ховша гIерташ йуьртарчу кIенташа кийтарлонаш лелийний-те? Дегабаамаш хиллий-те царний, тIебаьхкинчарний йуккъехь? Ца хилла! Ца хилла уьш къонахий болу дела!